Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 29 listopada 2019r. znak (...), nr sprawy (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.:

1.  odmówił K. K. prawa do:

- zasiłku chorobowego za okresy: od 13 listopada 2013r. do 1 kwietnia 2014r., od 1 kwietnia 2015r. do 29 września 2015r., od 29 listopada 2015r. do 24 sierpnia 2016r., od 22 listopada 2017r. do 18 maja 2018r., od 21 maja 2018r. do 28 maja 2018r., od 4 czerwca 2018r. do 1 lipca 2018r., od 21 lipca 2018r. do 13 grudnia 2018r., od 14 lutego 2019r. do 27 marca 2019r.,

- zasiłku macierzyńskiego za okresy: od 2 kwietnia 2014r. do 31 marca 2015r. i od 23 listopada 2016r. do 21 listopada 2017r.,

- zasiłku opiekuńczego za okresy: od 30 września 2015r. do 28 listopada 2015r., od 9 lipca 2018r. do 15 lipca 2018r., od 14 grudnia 2018r. do 24 grudnia 2018r., od 5 stycznia 2019r. do 13 stycznia 2019r., od 19 stycznia 2019r. do 25 stycznia 2019r.,

- świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 25 sierpnia 2016r. do 22 listopada 2016r.

2.  zobowiązał K. K. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia chorobowego za wszystkie wskazane okresy w łącznej kwocie 427 207, 99 zł z odsetkami od dnia doręczenia decyzji.

Uzasadniając zajęte stanowisko organ rentowy wskazał, że adresatka decyzji, choć przystąpiła do ubezpieczeń społecznych z tytułu działalności pozarolniczej, takowej działalności nie wykonywała, a jedynie zarejestrowała ją celem uzyskania wysokich świadczeń z ubezpieczenia chorobowego. W istocie zatem nie podlegała ubezpieczeniom społecznym (co stwierdzono uprzednio wydaną decyzją z dnia 9 kwietnia 2019r.), a pobrane przez nią w przeszłości świadczenia jako nienależne podlegają zwrotowi.

Ubezpieczona wniosła odwołanie od decyzji organu domagając się ustalenia, że ma prawo do objętych decyzją świadczeń, a w konsekwencji nie istnieje po jej stronie obowiązek zwrotu tychże. K. K. powołała się na zaskarżenie decyzji o niepodleganiu ubezpieczeniom społecznym, a nadto wskazała, że nie zachodzą, nawet przy założeniu słuszności wyłączenia z ubezpieczeń, przesłanki do uznania świadczeń za nienależnie pobrane. Wreszcie podniosła zarzut przedawnienia co do świadczeń wypłaconych za okres wcześniejszy niż 3 lata poprzedzające wydanie decyzji.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania podtrzymując argumentację wyrażoną w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Obie strony wystąpiły o koszty procesu.

Postanowieniem z dnia 4 sierpnia 2020r. sąd zawiesił na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. postępowanie w sprawie do czasu rozstrzygnięcia sprawy o podleganie ubezpieczeniom społecznym.

Po podjęciu przez sąd postępowania w dniu 28 września 2022r. strony nie zmieniły swoich stanowisk.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

K. K. zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzonej działalności pozarolniczej od 12 sierpnia 2013r.

Niesporne

Od początku ubezpieczona deklarowała i opłacała składki na ubezpieczenia społeczne od najwyższej możliwej przewidzianej dla osób prowadzących działalność pozarolniczą podstawy.

Niesporne

Już od 13 listopada 2013r. ubezpieczona, wskutek złożonych do (...) Oddziału w S. wniosków, w oparciu o zaświadczenia lekarskie o niezdolności do pracy z powodu choroby swojej lub dziecka oraz dokumenty potwierdzające urodzenie dziecka, pobierała świadczenia z ubezpieczenia chorobowego:

- 13 listopada 2013r. - 1 kwietnia 2014r. zasiłek chorobowy,

- 2 kwietnia 2014r. - 31 marca 2015r. zasiłek macierzyński,

- 1 kwietnia 2015r. - 29 września 2015r. zasiłek chorobowy,

- 30 września 2015r. - 28 listopada 2015r. zasiłek opiekuńczy,

- 29 listopada 2015r. - 24 sierpnia 2016r. zasiłek chorobowy,

- 25 sierpnia 2016r. - 22 listopada 2016r. świadczenie rehabilitacyjne

- 23 listopada 2016r. do 21 listopada 2017r. zasiłek macierzyński,

- 22 listopada 2017r. - 18 maja 2018r. zasiłek chorobowy,

- 21 maja 2018r. - 28 maja 2018r. zasiłek chorobowy,

- 4 czerwca 2018r. - 1 lipca 2018r. zasiłek chorobowy,

- 9 lipca 2018r. do 15 lipca 2018r. zasiłek opiekuńczy,

- 21 lipca 2018r. - 13 grudnia 2018r. zasiłek chorobowy,

- 14 grudnia 2018r. - 24 grudnia 2018r. zasiłek opiekuńczy,

- 5 stycznia 2019r. - 13 stycznia 2019r. zasiłek opiekuńczy,

- 19 stycznia 2019r. - 25 stycznia 2019r. zasiłek opiekuńczy,

-14 lutego 2019r. - 27 marca 2019r. zasiłek chorobowy

Organ rentowy nie wydawał decyzji przyznających zasiłki, a poprzestawał na wypłacie świadczeń. Jedynie świadczenie rehabilitacyjne przyznano decyzją na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika ZUS.

Dowód: karta zasiłkowa – pięć pierwszych nienumerowanych kart akt zasiłkowych – pliku rozpoczynającego się karta zasiłkową, dokumentacja z postępowań o świadczenia – osobny plik akt zasiłkowych rozpoczynający się kartą zasiłkową, decyzja organu z dnia 29 lipca 2016r. – karta nienumerowana w pliku akt dot. świadczenia rehabilitacyjnego

Wypłacone K. K. świadczenia z ubezpieczenia chorobowego za wymienione wyżej okresy wyliczone od podstawy wymiaru składek wskazanej przez ubezpieczoną odpowiadały łącznie kwocie brutto 427 207, 99 zł

Świadczenia wypłacone za okresy przypadające po 31 stycznia 2016r. odpowiadały łącznie kwocie brutto 252 076, 77 zł.

Dowód: karta zasiłkowa – pięć pierwszych nienumerowanych kart akt zasiłkowych – pliku rozpoczynającego się karta zasiłkową

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wszczął w 2019r. postępowanie wyjaśniające w przedmiocie w przedmiocie prawidłowości zgłoszenia K. K. do ubezpieczeń społecznych.

Efektem przeprowadzonego postępowania było wydanie przez ten organ w dniu 9 kwietnia 2019r. decyzji nr (...) stwierdzającej, iż K. K. nie podlega od 12 sierpnia 2013r. do 28 marca 2019r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu, a dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu.

Dowód: dokumentacja w aktach organu obejmujących postępowanie w przedmiocie ustalenia podlegania ubezpieczeniom społecznym, decyzja (...) Oddziału w S. z dnia 9 kwietnia 2019r. – nienumerowane, 6 – 9 z kolei karty akt zasiłkowych – pliku rozpoczynającego się karta zasiłkową

Od decyzji tej ubezpieczona wniosła odwołanie do Sądu Okręgowego w (...).

Niesporne, nadto odwołanie – k. 3 - 9 akt (...) Sądu Okręgowego w (...)

Odwołanie to zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 23 lutego 2021r. sygn. akt (...), który stał się prawomocny wobec oddalenia wniesionej przez ubezpieczoną apelacji wyrokiem Sądu Apelacyjnego w (...)z dnia 28 września 2021r. sygn. akt (...).

Sąd Okręgowy uznał, iż ubezpieczona nie prowadziła działalności pozarolniczej i nie miała zamiaru jej prowadzenia, a pozorowała jej podjęcie w celu uzyskania wysokich świadczeń z ubezpieczeń społecznych w związku z przewidywaną niezdolnością do pracy warunkowana ciążą. Właśnie pozorowaniu służyły działania w postaci zakupu pojedynczych pomocy naukowych czy wykazywania wpływów, których pochodzenia w postępowaniu nie potrafiła wykazać (ubezpieczona nie umiała podać danych żadnego ucznia, choć jej działalność miała polegać na udzielaniu korepetycji).

Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko sądu I instancji, że ubezpieczona faktycznie nie wykonywała działalności pozarolniczej, a jedynie pozorowała jej wykonanie.

Kasacji od wyroku sądu II instancji nie wywiedziono.

Niesporne, a nadto wyroki sądów dwóch instancji wraz z uzasadnieniami – k. - 227, 232 – 255, 280, 285 – 293 akt (...)

Sąd zważył, co następuje.

Zaskarżona w niniejszym postępowaniu decyzja organu rentowego podlegała częściowej zmianie.

Wskazana decyzja stanowiła następstwo wyłączenia K. K. z ubezpieczeń społecznych, w tym chorobowego, a w konsekwencji odpadnięcia przesłanki warunkującej w świetle przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (na dzień decyzji t.j. Dz.U.2019.645 ze zm.), a ściśle rzecz ujmując art. 6 ust. 1, art. 18 ust. 1, art.29 ust. 1 i art. 32 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 1 ust. 1 tej ustawy każde ze świadczeń (zasiłek chorobowy, macierzyński, opiekuńczy, świadczenie rehabilitacyjne) objętych tym rozstrzygnięciem.

Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym, w tym ubezpieczeniu chorobowemu unormowane są w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (na dzień zaskarżonej decyzji t.j. Dz. U. 2019.300 ze zm.), zwanej dalej ustawą systemową. Zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy systemowej zarówno w brzmieniu obowiązującym w okresach, za które organ dochodzi zwrotu świadczeń, jak i w dacie wydania zaskarżonej decyzji, osoby prowadzące działalność pozarolniczą mogły podlegać ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie, jeśli były objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi.

Bezspornym pozostawało (świadczy o tym także jednoznacznie dokumentacja w aktach zasiłkowych), iż ubezpieczona wystąpiła o świadczenie rehabilitacyjne oraz zasiłki chorobowy, macierzyński i opiekuńczy i takowe były jej wypłacane z tytułu, jaki stanowiło prowadzenie działalności gospodarczej.

Podleganie przez K. K. ubezpieczeniu społecznemu ze wskazanego tytułu stanowiło przedmiot postępowania przed organem rentowym zakończonego decyzją wyłączającą wnoszącą odwołanie z ubezpieczeń społecznych (ustalającą, że nie podlega ona tym ubezpieczeniom) od dnia 12 sierpnia 2013r.

Decyzja ta została poddana kontroli sądowej w postępowaniu toczącym się przed Sądem Okręgowym w (...) (...)Wydziałem (...) pod sygn. akt (...) zainicjowanym odwołaniem ubezpieczonej. Sąd I instancji oddalił odwołanie i wyrok ten jest prawomocny wobec oddalenia przez Sąd Apelacyjny w (...) wywiedzionej od orzeczenia apelacji K. K.. Prawomocny wyrok sądu korzysta z powagi rzeczy osądzonej, co oznacza niemożność poczynienia w innym toczącym się postępowaniu ustaleń pozostających z nim w sprzeczności. Zgodnie bowiem z art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i organy państwowe. Rozpoznając niniejszą sprawę Sąd Rejonowy związany przytoczonym wyrokiem nie mógł więc dokonywać samodzielnie ustaleń w zakresie podlegania K. K. ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Wyrok, o jakim mowa, prowadzić musiał do przyjęcia, iż ubezpieczona nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu w datach powstania niezdolności do pracy - swojej i dzieci oraz datach porodów.

Wypłaty świadczeń z ubezpieczenia chorobowego z wyjątkiem świadczenia rehabilitacyjnego nie poprzedziło wydanie decyzji je przyznających. Decyzji takich brak w aktach organu, praktyką ZUS jest zresztą ograniczanie decyzji w sprawach zasiłkowych do odmów świadczenia lub kwestii spornych jak przykładowo podstawa wymiaru. Niemniej jednak samą wypłatę utożsamiać należy z pozytywnym rozstrzygnięciem o prawie do świadczeń. Zgodnie z art. 83a ust. 1 ustawy systemowej prawo lub zobowiązanie stwierdzone ostateczną decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej albo z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed jej wydaniem, które mają wpływ na to prawo lub zobowiązanie.

Wydanie w dniu 9 kwietnia 2019r. decyzji o niepodleganiu K. K. ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej stanowi ujawnienie okoliczności mających wpływ na prawo do zasiłków chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz do świadczenia rehabilitacyjnego dotychczas pobranych przez odwołującą się. Stanowi więc podstawę do ponownego rozstrzygnięcia o świadczeniach, zarówno tych o których wcześniej rozstrzygnięto pozytywnie decyzją, jak i tych, do których prawo potwierdzono li tylko wypłatą.

Ubezpieczona wskazywała, że organ rentowy już przy wypłacie świadczeń winien zweryfikować wszystkie ich przesłanki, w tym podleganie ubezpieczeniom. W istocie sprawdzenie, czy zachodzą warunki do wypłaty świadczeń jest obowiązkiem organu rentowego. Obowiązku tego jednak nie sposób utożsamiać z kontrolą rzetelności każdej informacji wynikających z dokumentów przedłożonych przez ubezpieczonego czy płatnika składek (gdy są to dwie inne osoby). Taka kontrola nie jest wymagana żadnym przepisem prawa. Gdyby każdy wniosek o świadczenie miał inicjować kontrolę prawidłowości zgłoszenia do ubezpieczeń (istnienia tytułu ubezpieczenia), to oczekiwanie na świadczenia byłoby wielomiesięczne, jeśli nie wieloletnie. Wszak nie tylko stworzone być mogą pozory prowadzenia działalności pozarolniczej, ale i podpisywane pozorne umowy o pracę czy cywilnoprawne oraz umowy zawyżające podstawę wymiaru składek w stosunku do rzeczywistej. Brak również podstaw do kontroli deklarującej tytuł ubezpieczeń każdej kobiety w ciąży, bowiem ciąża nie wyłącza możliwości podjęcia zarobkowania nawet gdy bodźcem tego podjęcia jest uzyskanie świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Weryfikacja tytułu ubezpieczenia na etapie ustalania prawa do świadczeń sprowadza się do sprawdzenia, czy dana osoba jest zgłoszona do ubezpieczeń i czy opłacane są za nią składki. Tylko w przypadku wątpliwości organ podejmuje bardziej szczegółową kontrolę.

Skoro prawo do zasiłków chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz do świadczenia rehabilitacyjnego uzależnione jest od podlegania ubezpieczeniu chorobowemu w datach wystąpienia zdarzeń warunkujących prawo do świadczeń, niepodleganie temu ubezpieczeniu skutkować musi ustaleniem braku takiego prawa. W tym zakresie zatem decyzja organu jest prawidłowa.

Niepodleganie ubezpieczeniu chorobowemu i w konsekwencji brak prawa do świadczeń z tego ubezpieczenia nie są jednak jeszcze równoznaczne (co zresztą podkreślała ubezpieczona) z koniecznością zwrotu pobranych już z tego tytułu kwot. Obowiązek takiego zwrotu warunkowany jest spełnieniem ustawowych przesłanek określonych w przepisach ustawy systemowej.

Zgodnie z art. 84 ust. 1 ustawy systemowej (w brzmieniu z daty zaskarżonej decyzji) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania oraz świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia (art. 84 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy systemowej).

Wbrew wywodom K. K. w sprawie zachodziły podstawy do uznania wypłaconych jej świadczeń za nienależnie pobrane.

Wypłata świadczeń objętych zaskarżoną decyzją nastąpiła w oparciu o dokumenty złożone przez ubezpieczoną będącą jednocześnie płatnikiem składek, a to zgłoszenie do ubezpieczeń, zaświadczenia płatnika składek dla celów zasiłkowych, wnioski o urlop macierzyński, oświadczenia na potrzeby zasiłku opiekuńczego oraz dokumentację potwierdzającą niezdolność do pracy i urodzenie dzieci. Złożenie dokumentów stwierdzających podleganie ubezpieczeniu chorobowemu, a w szczególności samo zgłoszenie do ubezpieczenia w sytuacji niespełniania warunków do podlegania mu stanowiło wprowadzenie organu w błąd. Choć sąd dopuszcza możliwość przyjęcia, że zgłoszenie do ubezpieczeń pomimo braku ku temu podstaw nie oznacza świadomego (cechowanego złą wolą) wprowadzenia w błąd, to w wypadku ubezpieczonej tak właśnie należy je kwalifikować. Istotnym dla tej oceny pozostaje, dlaczego nie istniały podstawy do objęcia ubezpieczeniem. Może się przykładowo zdarzyć, że występuje pewna zarobkowa aktywność odwołującego się, jednak nie ma ona takiego charakteru, który pozwala na zakwalifikowanie jej jako działalności pozarolniczej (brak ciągłości, zorganizowanego charakteru), z czego sam ubezpieczony nie zdaje sobie sprawy. W przypadku ubezpieczonej jednak taka sytuacja nie wystąpiła.

W sprawie o podleganie ubezpieczeniom społecznym sądy obu instancji wskazały na nieprowadzenie i brak zamiaru prowadzenia przez K. K. działalności gospodarczej, a jedynie stworzenie pozorów jej wykonywania w celu uzyskania wysokich świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Ustalenia te wiążą sąd w niniejszej sprawie. Związanie sądu prawomocnym wyrokiem w sprawie niepodlegania ubezpieczeniom społecznym, dotyczy nie tylko rozstrzygnięcia sądu, ale i ustaleń, którego legły u jego podstaw. Z prawomocnością orzeczenia sądowego związana jest powaga rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.). Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Chociaż powagą rzeczy osądzonej objęta jest w zasadzie jedynie sentencja wyroku, a nie jego uzasadnienie, to w orzecznictwie trafnie zwraca się uwagę, że powaga ta rozciąga się również na motywy wyroku w takich granicach, w jakich stanowią one konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia, niezbędne dla wyjaśnienia jego zakresu. W szczególności, powagą rzeczy osądzonej mogą być objęte ustalenia faktyczne w takim zakresie, w jakim indywidualizują one sentencję jako rozstrzygnięcie o przedmiocie sporu i w jakim określają one istotę danego stosunku prawnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2011r. II PK 4/11, OSNP 2012/15 -16/192 i powołane tam orzeczenia). W kolejnym postępowaniu, takie okoliczności faktyczne nie mogą być już ponownie badane. Związanie orzeczeniem oznacza bowiem zakaz dokonywania ustaleń sprzecznych z uprzednio osądzoną kwestią. Skoro ubezpieczona nie zamierzała w istocie wykonywać działalności gospodarczej, a takową zarejestrowała i zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych, to świadomie działała w celu wprowadzenia organu w błąd. Kwestie dotyczące pozorowania podjęcia działalności nie mogły być badane w tym postępowaniu, żadnych innych, które zmieniałyby ocenę świadomości co do podstaw podlegania ubezpieczeniu K. K. nie wykazała.

Oznacza to, że świadczenia objęte decyzją należy uznać za nienależnie pobrane.

Art. 84 ust. 2 przewiduje dwa rodzaje nienależnie pobranych świadczeń. Brzmienie przepisu nie daje żadnych podstaw do wywodzenia, by warunki wyrażone w pkt 1 i 2 musiały być spełnione łącznie, a zatem by ubezpieczony musiał być stosownie pouczony. Powoływany zatem przez K. K. brak pouczenia nie ma znaczenia dla zakwalifikowania wypłaconych jej świadczeń jako pobrane nienależnie.

Nie wszystkie świadczenia podlegają jednak zwrotowi.

Organ zażądał zwrotu wszystkich wypłaconych świadczeń z ubezpieczenia chorobowego z tytułu działalności pozarolniczej nie wyjaśniając przyczyn tego stanu rzeczy ani w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji ani w toku procesu. Tymczasem art. 84 ust. 3 ustawy systemowej, zresztą cytowany w zaskarżonej decyzji wprowadza ograniczenie co do możliwości dochodzenia świadczeń. Zgodnie z tym przepisem nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenie zawiadomiła organ je wypłacający o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a pomimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych wypadkach za okres dłuższy niż ostatnie trzy lata.

Z przepisu wynika, że organ nie może dochodzi zwrotu świadczeń za okres dłuższy niż trzyletni. Regulacja ta nie oznacza natomiast, że chodzi o świadczenia wypłacone w ciągu trzech lat poprzedzających datę decyzji, na co powołała się odwołująca podnosząc zarzut przedawnienia. Zresztą w tym wypadku nie chodzi o przedawnienie, bo do niego odnosi się art. 84 ust. 7 ustawy systemowej.

W art. 84 ust. 3 ustawy systemowej i art. 84 ust. 7a ustawy systemowej wprowadzającym pięcioletni, a liczony od ostatniego dnia okresu, za który pobrano świadczenie, termin na wydanie decyzji o zwrocie, ustawodawca ograniczył możliwość żądania zwrotu świadczeń.

Zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem art. 84 ust. 3 ustawy systemowej, określa maksymalną długość okresu wypłaty świadczeń, za jaki ZUS może dochodzić zwrotu. Innymi słowy organ może żądać zwrotu wypłaconych nienależnie świadczeń za okres nie dłuższy niż 3 lata ich wypłaty (por. uchwala składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2012 r., III UZP 1/12, OSNP 2012, nr 23-24, poz. 290) a nie za okresy przypadające w ostatnich trzech latach przed wydaniem decyzji.

Takie stanowisko było wyrażane w orzecznictwie jeszcze przed wprowadzeniem do art. 84 ustawy systemowej ust. 7a. Wprowadzenie wskazanej regulacji przez ustawodawcę jedynie je potwierdza, jako że z przepisu, o jakim mowa, wyraźnie wynika, do jakich okresów wstecz może sięgnąć organ.

Postawić należy natomiast pytanie, czy w przypadku wypłacania przez organ rentowy za następujące po sobie albo rozdzielone krótką przerwą okresy świadczeń różnego rodzaju (co miało miejsce w przypadku ubezpieczonej), uznanych później za nienależne z jednakowej przyczyny (tu braku tytułu ubezpieczenia), organ może żądać zwrotu kwot wypłaconych łącznie za trzy lata czy też każdego z rodzaju wypłaconych świadczeń za okres maksymalnie trzyletni.

Choć w przeszłości sąd skłaniał się do drugiego z poglądów, to aktualnie, po ponownym przeanalizowaniu regulacji dotyczących zwrotu świadczeń, uznaje za trafny pierwszy z nich.

Przede wszystkim w art. 84 ust. 3 ustawy systemowej ustawodawca posłużył się pojęciem „kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych” nie tylko nie zaznaczając, że chodzi o świadczenia danego rodzaju, ale i wyraźnie odchodząc od liczby pojedynczej, którą posłużył się w art. 84 ust. 1 ustawy systemowej i do której wrócił wprowadzając do tej ustawy dużo później ust. 7a. Trudno zabieg taki uznać za przypadkowy. Stosowanie w części regulacji liczby pojedynczej wskazuje, że ustawodawca odnosi się w nich do świadczenia danego rodzaju wypłaconego za dany okres. Z kolei inne brzmienie art. 84 ust. 3 oznacza, że generalnie świadczenia nienależne mogą być dochodzone za maksymalnie trzyletni okres wypłaty. Oczywiście chodzi o sytuację, gdy mamy do czynienia ze świadczeniami nienależnymi z tego samego powodu. Za taką interpretacją przemawia wykładania celowościowa. Do czasu dodania w art. 84 ustawy systemowej ust. 7a wspomniana regulacja była jedyną wprowadzającą dla organu ograniczenie możliwości dochodzenia od ubezpieczonych zwrotu świadczeń nienależnie pobranych. Jak się wydaje ustawodawca miał tu na względzie interes ubezpieczonych uwzględniając kwestię zaufania do instytucji publicznych, do których wszak należy organ rentowy. Ubezpieczeni nie mogą bowiem ponosić konsekwencji nienależytego działania organu, do którego niewątpliwie dochodzi w przypadku wypłaty nienależnych świadczeń przez okresy wieloletnie. Jak już wskazano wcześniej, organ, do którego należy ustalanie prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych nie ma ani obowiązku ani możliwości prowadzenia w przypadku każdego wniosku o świadczenie kontroli prawidłowości zgłoszenia do ubezpieczeń. Kilkuletnia wypłata świadczeń liczonych od wysokiej podstawy po krótkim okresie ubezpieczenia powinna jednak powodować podjęcie działań kontrolnych. Zaniechania organu nie mogą obciążać wyłącznie ubezpieczonych. Przyjęcie w sprawach, w których na podstawie niezweryfikowanej, pomimo wyraźnych ku temu wskazań, tej samej przesłanki wypłacano z tego samego rodzaju ubezpieczenia różnego rodzaju świadczenia, że trzyletni okres z art. 84 ust. 3 ustawy systemowej należy odnosić do każdego z nich, oznaczałby zresztą nierówne traktowanie ubezpieczonych w analogicznej sytuacji tzn. pobierających wskutek wprowadzenia organu w błąd świadczenia z ubezpieczeń społecznych łącznie przez okres dłuższy niż 3 lata. Do sądu wielokrotnie trafiały sprawy ubezpieczonych, którym organ rentowy przez wiele lat wypłacał zasiłek chorobowy (stanowiący co do zasady świadczenie krótkookresowe), gdyż pomiędzy sześciomiesięcznymi okresami niezdolności do pracy występowały krótkie przerwy, a zachorowanie po przerwie warunkowała inna niż wcześniej jednostka choroba. W przypadku zakwestionowania tytułu ubezpieczenia takich osób, zwrot świadczeń objąłby tylko trzyletni okres ich wypłaty. Podobnie byłoby w przypadku uznania za nienależne świadczeń długoterminowych (rent czy emerytur). Nie sposób uznać, by pobierający na tej samej nieprawdziwej podstawie różne świadczenia musieli zwracać je za okres generalnie dłuższy.

Mając na uwadze powyższe sąd uznał, że zwrotowi podlegają świadczenia z ubezpieczenia chorobowego wypłacone łącznie trzy lata (uwzględniając wszystkie okresy wypłaty za okres od ostatniego dnia pobierania ostatniego ze świadczeń) tj. za okres od 1 lutego 2016r. Po 18 maja 2018r., do której to daty świadczenia były wypłacane za okresy nierozdzielone żadną przerwą, organ wypłacił je łącznie za 258 dni. Roczny okres wypłaty (365 dni) objąłby zatem jeszcze kwoty wypłacone za 18 dni maja 2018r., 30 dni kwietnia 2018r., 31 dni marca 2018r. i 28 dni lutego 2018r. Kolejne zaś dwa lata wstecz to okresy 1 lutego 2017r. – 31 stycznia 2018r. i 1 lutego 2016r. – 31 stycznia 2017r.

Wysokość wypłaconych za wskazane okresy świadczeń ustalono na podstawie zapisów karty zasiłkowej. Jest to kwota brutto. W istocie fizycznie ubezpieczona otrzymała kwotę niższą, jako że zasiłki stanowiące przychód podlegają opodatkowaniu, a zaliczka na podatek odprowadzana jest przez organ rentowy. Ubezpieczona winna zwrócić organowi świadczenia w wysokości brutto, natomiast po jej stronie leży korekta deklaracji podatkowej i wykazanie nadpłaconego podatku.

Mając na uwadze wszystko powyższe sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c zmienił zaskarżoną decyzję w części dotyczącej okresu, za jaki świadczenia podlegają zwrotowi i kwoty jaką ubezpieczona ma zwrócić, w pozostałym zaś zakresie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c oddalił odwołanie od tej decyzji jako nieuzasadnione.

Odwołanie doprowadziło do częściowej zmiany zaskarżonej decyzji, przy czym nie była to zmian drobna - zmniejszona została o ok. 40% kwota podlegająca zwrotowi. Przemawiało to za zniesieniem kosztów procesu zgodnie z art. 100 k.p.c.

Stan faktyczny sąd ustalił na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, w tym aktach organu i aktach sprawy Sądu Okręgowego w (...). Ich rzetelność nie budziła wątpliwości. Przesłuchanie ubezpieczonej co do kwestii w zakresie których sąd nie był związany orzeczeniem Sądu Okręgowego pozostawało nieprzekonujące i uznać należało je na ukierunkowane wyłącznie na uzyskanie korzystnego wyniku sprawy.

Sygn. akt IX U 60/20

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)