Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym 20 marca 2024 r. W. J. wystąpił o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego Skarbu Państwa – I. Administracji Skarbowej w S. odprawy z tytułu zwolnienia ze (...)Skarbowej w wysokości 45 000 zł z odsetkami za opóźnienie od 1 czerwca 2017r. i z kosztami procesu. Powód wskazał, że w związku z przyjęciem przez niego propozycji zatrudnienia, doszło do ustania jego stosunku służbowego, które to ustanie odpowiada zwolnieniu ze służby, a tym samym rodzi prawo do odprawy. Jednocześnie powód wniósł o przywrócenie terminu do złożenia pozwu podnosząc, że podstawę prawną odprawy dla funkcjonariusza, który przyjął propozycję pracy w miejsce dotychczasowej służby, ustalił ostatecznie Sąd Najwyższy w uchwale z 6 lutego 2024r. sygn.. akt III PZP 2/23.

Pozwany Skarb Państwa - Izba Administracji Skarbowej w S. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu podnosząc, obok zaprezentowania obszernej argumentacji dotyczącej braku po stronie powoda przesłanek do odprawy, zarzut przedawnienia roszczenia.

W toku procesu, jeszcze przed pierwszym terminem rozprawy, powód cofnął pozew ponad wyliczoną przez stronę pozwaną kwotę hipotetycznej odprawy t.j. ponad 33 566, 70 zł z odsetkami. (k. 52 – 57), oświadczenie co do charakteru wskazanego pisma (k. 70)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

W. J. był zatrudniony w Urzędzie Celnym w S. od 2 stycznia 1989 r.

Z dniem 15 czerwca 2000 r. powód uzyskał status funkcjonariusza służby celnej. Służbę pełnił najpierw w Urzędzie Celnym w S., a później w Izbie Celnej w S..

Na dzień 28 lutego 2017r. powód miał stopień starszego aspiranta celnego i zajmował stanowisko młodszego eksperta służby celnej.

Niesporne, nadto umowa o pracę - k. 18, 10 acz. B akt osobowych powoda, akt mianowania – k. 21 cz. B akt osobowych powoda, akt mianowania do służby – k. 55 cz. B akt osobowych powoda, aneks do tego aktu – k. 73 cz. B akt osobowych powoda, pismo Dyrektora Izby Celnej w S. z 24 lutego 2017r. - k. 204a cz. B akt osobowych powoda , świadectwo służby – karta bez numeru w cz. C akt osobowych powoda pomiędzy kartami 12 i 13

Od 1 marca 2017 r. powód stał się funkcjonariuszem (...)Skarbowej w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej oraz ustawy z dnia 16 listopada 2016r. przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej. Od tej daty powód pełnił służbę w Izbie Administracji Skarbowej w S. wykonując obowiązki w Trzecim Urzędzie Skarbowym w S..

Dowód: pismo Dyrektora Izby Celnej w S. z 24 lutego 2017 r. – k. 204a cz. B akt osobowych powoda.

W maju 2017 r. W. J. otrzymał na podstawie art. 165 ust. 7 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej propozycję określającą warunki zatrudnienia w ramach korpusu służby cywilnej od 1 czerwca 2017 r. na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Powodowi zaoferowano pracę na stanowisku kontrolera skarbowego w Pierwszym D. Organu Wierzyciela w Trzecim Urzędzie Skarbowym w S.. Powód przyjął propozycję 26 maja 2017 r.

Niesporne, nadto propozycja zatrudnienia - k. 207 cz. B akt osobowych powoda, oświadczenie powoda – k. 210 cz. B akt osobowych powoda.

Wysokość jednomiesięcznego uposażenia powoda liczonego jak ekwiwalent za urlop wynosiła na ostatni dzień służby tj. na 31 maja 2017r. 5 594,45 zł.

Niesporne, a nadto zaświadczenie – k. 37

Pismem skierowanym do Skarbu Państwa za pośrednictwem I. Administracji Skarbowej w S. złożonym w tej Izbie 21 lutego 2020 r. powód wystąpił o wydanie świadectwa służby i wypłatę wraz z odsetkami odprawy, „jaka przysługuje funkcjonariuszowi służby stałej, zwolnionemu ze służby w związku ze zniesieniem lub reorganizacją jednostki organizacyjnej na podstawie stosownych przepisów”. W piśmie tym powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z 19 lutego 2020 r. sygn. akt III PZP 7/19.

Niesporne, nadto pismo k. 234 cz. B akt osobowych powoda. (k. 12 akt)

W odpowiedzi na to pismo dyrektor (...) w S. poinformował powoda w kwietniu 2020r., że świadectwo służby zostanie mu wydane niezwłocznie po nowelizacji rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 16 lutego 2018 r. w sprawie świadectwa służby funkcjonariuszy (...)Skarbowej. Jednocześnie wskazał na brak podstaw do przyznania odprawy stwierdzając, że świadczenie to należne jest wyłącznie funkcjonariuszom, którzy nie otrzymali pisemnej propozycji służby/zatrudnienia albo jej nie przyjęli.

Niesporne, nadto odpowiedź na pismo powoda - k. 235 cz. B akt osobowych powoda (k. 13)

Świadectwo służby zostało wystawione 30 września 2020r. i doręczone powodowi 6 października 2020r.

Niesporne, nadto świadectwo służby z dowodem doręczenia karty nienumerowane w cz. C akt osobowych powoda pomiędzy k. 12 i 13

Kolejne pismo w sprawie odprawy, adresowane do Dyrektora I. Administracji Skarbowej w S., powód złożył w tej Izbie 12 lutego 2024r. W piśmie tym W. J. wniósł o wypłatę odprawy za zwolnienie ze służby w wysokości 6-miesięcznego uposażenia, obliczonej jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy, na zasadach określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 173 Kodeksu pracy wraz z odsetkami za opóźnienie liczonymi od 1 czerwca 2017 r. Powołał się przy tym na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2024 r. sygn. akt III PZP 2/23, o której miał uzyskać wiedzę 10 lutego 2024r.

Niesporne, nadto pismo powoda – k. 14 cz. C akt osobowych powoda,

Stosunek pracy powoda w Izbie Administracji Skarbowej w S. zakończył się z dniem 31 maja 2020r. wskutek porozumienia stron w związku z przejściem powoda na emeryturę.

Niesporne, nadto świadectwo pracy - karty bez numeru w cz. C akt osobowych powoda

W. J. cierpi na schorzenia kręgosłupa. Jeszcze w okresie zatrudnienia przebył z tego powodu zabiegi operacyjne. Poddaje się stale rehabilitacji.

21 stycznia 2020r. powodowi zmarła żona.

Po uzyskaniu w 2020r.w odpowiedzi na swój wniosek pisma o braku prawa do odprawy powód wstrzymał się z wystąpieniem z powództwem, choć wiedział, że część byłych funkcjonariuszy w analogicznej sytuacji wstępuje na ścieżkę sądową.

Po śmierci żony powód nie czuł się na siłach walczyć o odprawę

Dowód: dokumentacja medyczna - k. 58 – 60, odpis skrócony aktu zgonu żony powoda – k. 61 , przesłuchanie powoda – zapis skrócony – k. 70

Sąd zważył, co następuje.

Powództwo podlegało oddaleniu.

Wskazane wyżej ustalenia sądu pozostawały w istocie niesporne i znajdowały potwierdzenie nieomal w całości w zgromadzonych dokumentach. Jedynie kwestie wstrzymania się z pozwem sąd ustalił w oparciu o przesłuchanie powoda nie znajdując podstaw do kwestionowania tego dowodu w części odnoszącej się do przyczyn niewstąpienia na drogę sądową w 2020r.

W niniejszej sprawie pozwany, obok kwestionowania zasadności roszczenia, zgłosił zarzut jego przedawnienia.

Zarzut ten okazał się uzasadniony, jednak odniesienie się do niego wymaga uprzednio omówienia zmian prawa skutkujących przedstawieniem powodowi – funkcjonariuszowi propozycji zatrudnienia.

W. J. domagał się odprawy w związku ze zmiana statusu z funkcjonariusza na pracownika.

Podobne spory od 2017r. były i są masowo rozpoznawane przez sądy powszechne, przy czym orzecznictwo nie pozostaje jednolite także po kolejnych korzystnych dla ucywilnionych funkcjonariuszy orzeczeniach Sądu Najwyższego czy to w przedmiocie świadectw służby czy odpraw.

Spory te są wynikiem zmiany przepisów prawa, do której doszło 1 marca 2017r. Wskutek tej zmiany nastąpiło połączenie organów celnych, skarbowych i podatkowych w jedną strukturę organizacyjną - Krajową Administrację Skarbową (KAS). Połączenie to dokonane zostało na podstawie dwóch ustaw z 16 listopada 2016r.: Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U. 2016. 1948 z późn.zm), zwanej dalej ustawą wprowadzającą i ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. 2016. 1947 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą o KAS. Wolą ustawodawcy izby skarbowe stały się izbami administracji skarbowej (art. 160 ust. 2 ustawy wprowadzającej), które uległy połączeniu z izbami celnymi i urzędami kontroli skarbowej mającymi siedziby w tym samym województwie (art. 160 ust. 4 ustawy wprowadzającej).

Pracownicy zatrudnieni w łączących się podmiotach i funkcjonariusze pełniący w nich służbę zachowali po 1 marca 2017r. ciągłość pracy i służby, przy czym funkcjonariusze celni stali się funkcjonariuszami służby C. – Skarbowej pełniącymi służbę w jednostkach KAS (art. 165 ust. 3 ustawy wprowadzającej). Mieli oni do 28 lutego 2017r. otrzymać pisemną informację o miejscu wykonywania obowiązków służbowych, jeśli to ulegało zmianie (art. 165 ust. 6 ustawy wprowadzającej). Ciągłość służby i zatrudnienia miała charakter okresowy. Pracownicy i funkcjonariusze mogli do 31 maja 2017r. otrzymać pisemną propozycję określającą nowe warunki zatrudnienia albo pełnienia służby, uwzględniającą posiadane kwalifikacje, przebieg dotychczasowej pracy/służby i dotychczasowe miejsce zamieszkania (art. 165 ust. 7 ustawy wprowadzającej). Złożenie takiej propozycji nie było jednak obligatoryjne, co wynikało z powołanego dalej art. 170 ust. 1 pkt 1 ustawy wprowadzającej. Zgodnie z art. 170 ust. 2 ustawy wprowadzającej pracownik lub funkcjonariusz, który otrzymał propozycję zatrudnienia albo pełnienia służby, miał 14 dni na złożenie oświadczenia o jej przyjęciu lub odmowie (za którą uważało się również niezłożenie oświadczenia).

Stosunki pracy osób zatrudnionych w jednostkach KAS oraz stosunki służbowe osób pełniących służbę w tych jednostkach wygasały:

1) z dniem 31 sierpnia 2017 r., jeżeli osoby te w terminie do 31 maja 2017 r. nie otrzymały pisemnej propozycji określającej nowe warunki zatrudnienia albo pełnienia służby;

2) po upływie 3 miesięcy, licząc od miesiąca następującego po miesiącu, w którym pracownik albo funkcjonariusz złożył oświadczenie o odmowie przyjęcia propozycji zatrudnienia albo pełnienia służby, jednak nie później niż 31 sierpnia 2017 r. (art. 170 ust. 1 ustawy wprowadzającej).

Wygaśnięcie stosunku służbowego funkcjonariusza traktowane było jak zwolnienie ze służby (art. 170 ust. 3 ustawy wprowadzającej)

Przyjęcie propozycji zatrudnienia albo pełnienia służby skutkowało przekształceniem z dniem określonym w propozycji istniejących stosunków odpowiednio w stosunek pracy albo służby w Służbie C.-Skarbowej, na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony albo określony, mianowania do służby przygotowawczej albo służby stałej (art. 171 ust. 1 ustawy wprowadzającej). Powód, co bezsporne, przyjął propozycję zatrudnienia w ramach stosunku pracy, co oznacza, że jego stosunek służbowy, uległ, stosując wyrażenie zastosowane przez ustawodawcę, przekształceniu w stosunek pracy na podstawie art. 171 ust. 1 ustawy wprowadzającej.

Przepisy ustawy wprowadzającej nie przewidują świadczeń pieniężnych z tytułu zakończenia służby dla funkcjonariuszy, którzy stali się pracownikami Krajowej Administracji Skarbowej tzn. nie obejmują żadnych regulacji w tym zakresie - ani przyznających ani wyłączających określone świadczenia.

Art. 170 ust. 4 ustawy wprowadzającej reguluje kwestię takich świadczeń tylko w przypadku pracowników i funkcjonariuszy, których stosunki pracy lub stosunki służbowe wygasły w związku z nieotrzymaniem propozycji zatrudnienia/pełnienia służby albo ich nieprzyjęciem, przewidując, że przysługują im świadczenia należne odpowiednio w związku z likwidacją urzędu albo zniesieniem jednostki organizacyjnej w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (Dz.U.2016.1799 ze zm.)

Nie wiadomo, dlaczego ustawodawca zdecydował się akurat na taką regulację (odesłanie), zamiast wprost określić w ustawie wprowadzającej uprawnienia funkcjonariuszy, których stosunki służbowe wygasły. Regulacja ta, jak generalnie szereg wówczas wprowadzanych (o czym świadczą masowe spory na tle przepisów wskazanego aktu przed sądami powszechnymi i administracyjnymi) budzi wątpliwości. Propozycje służby czy zatrudnienia funkcjonariusze (także pracownicy) otrzymać mogli w okresie 1 marca 2017 r. - 31 maja 2017 r. (w praktyce, jak wynika ze spraw trafiających do tutejszego sądu, następowało to z reguły w maju), a zatem do wygaśnięcia stosunków służbowych tych, którzy propozycji nie otrzymali albo jej nie przyjęli dochodziło, gdy wskazana w art. 170 ust. 4 ustawy wprowadzającej ustawa o Służbie Celnej już nie obowiązywała (akt ten utracił moc z dniem 1 marca 2017r. na podstawie art. 159 pkt 3 w zw. z art. 260 ustawy wprowadzającej). Oczywiście nie jest to pierwszy przypadek, gdy ustawodawca odsyła do nieobowiązującej już regulacji, tym razem jednak, zważywszy na zakres wprowadzanych zmian oraz stworzenie odrębnego aktu prawnego w przedmiocie ich wdrożenia, oczekiwać należałoby kompleksowego unormowanie uprawnień osób, których zmiany dotyczą, właśnie w akcie wprowadzającym.

Zresztą samo sformułowanie odesłania budzi wątpliwości. Użyty w nim zwrot „w rozumieniu ustawy uchylanej” można bowiem odnosić nie do samych świadczeń wskazanych w ustawie o Służbie Celnej, ale jedynie do zawartych w tym akcie definicji „likwidacji urzędu” i „zniesienia jednostki organizacyjnej”. Tak interpretował go Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 23 stycznia 2019 r. w sprawie o sygn. III PZP 5/18 (wydanej wprawdzie w sprawie dotyczącej pracowników, ale obejmującej rozważania i co do funkcjonariuszy) i wyroku z 22 stycznia 2020 r. w sprawie o sygn. I PK 217/18 argumentując, iż zwrot „w rozumieniu” używany jest na ogół w aktach prawnych w odniesieniu do definicji legalnych, a ustawa o Służbie Celnej zawierała definicje wspomnianych pojęć (zgodnie z art. 24 ust. 1 tej ustawy urzędem w rozumieniu rozdziałów 2, 7-12 i 14 była izba celna wraz z podległymi urzędami celnymi, natomiast w myśl art. 22 ustawy jednostkami organizacyjnymi Służby Celnej były komórki organizacyjne w urzędzie obsługującym ministra; izby celne oraz urzędy celne wraz z podległymi oddziałami celnymi). Powołał się przy tym na przemawiające za prezentowanym stanowiskiem użycie słowa „odpowiednio” i liczby mnogiej w przypadku pojęcia „świadczenia” i uznał, że podstawy prawnej należnych byłym funkcjonariuszom i pracownikom świadczeń należy poszukiwać nie w uchylonym, a w obowiązujących aktach prawnych.

Wskazany pogląd tutejszy sąd podziela. Pogląd ten nie jest jednak jedyny, a Sąd Najwyższy odstąpił od niego w późniejszych orzeczeniach. W wyroku z 27 kwietnia 2022r. sygn. akt I PSKP 64/21 (orzeczenie opublikowane na stronie internetowej Sądu Najwyższego) odniósł się już bowiem, rozważając sytuację prawną ucywilnionego funkcjonariusza, do przesłanek odprawy określonych w ustawie o Służbie Celnej wobec odwołania się do przepisów tego aktu w ustawie wprowadzającej. I w tym i w kolejnych wyrokach – z 12 kwietnia 2023r. (...) 63/22 i z 17 października 2023r. (...) 81/22 Sąd Najwyższy przyjął, że podstawą prawną odprawy nie może być art. 250 ust. 4 ustawy o KAS jako, że dotyczy on odpraw dla funkcjonariuszy Krajowej Administracji Skarbowej, a nie pracowników (którymi stali się funkcjonariusze przyjmujący propozycję zatrudnienia). Także w uchwale z 6 lutego 2024r. III PZP 2/23 (również opublikowanej na wymienionej wyżej stronie internetowej), do której odwołuje się powód, Sąd Najwyższy, stwierdzając prawo ucywilnionego funkcjonariusza służby celnej do odprawy, wskazał jako podstawę prawną art. 163 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 1,3, 4 ustawy wprowadzającej.

W uchwale z 6 lutego 2024r. III PZP 2/23 Sąd Najwyższy nie zaprezentował szerszych wywodów co do przyjętej podstawy prawnej odprawy odwołując się w zasadzie do wcześniejszego swojego orzecznictwa w tym zakresie. W orzecznictwie tym argumentem za niemożnością przyjęcia jako podstawy prawnej odprawy z art. 250 ust. 4 ustawy o KAS jest to, iż funkcjonariusze w chwili otrzymania propozycji zatrudnienia nie byli funkcjonariuszami (...) Skarbowej (por. wyrok w sprawie I (...) 64/21). Sąd Rejonowy z takim argumentem się nie zgadza.

W art. 165 ust. 3 ustawy wprowadzającej wskazano, że pracownicy zatrudnieni w izbach celnych oraz urzędach kontroli skarbowej oraz funkcjonariusze celni pełniący służbę w izbach celnych albo w komórkach urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw finansów publicznych stają się z dniem wejścia w życie ustawy o KAS, z zastrzeżeniem art. 170, odpowiednio pracownikami zatrudnionymi w jednostkach organizacyjnych Krajowej Administracji Skarbowej, zwanych dalej „jednostkami KAS”, albo funkcjonariuszami (...)Skarbowej, zwanymi dalej „funkcjonariuszami”, pełniącymi służbę w jednostkach KAS i zachowują ciągłość pracy i służby. Zwrot „z zastrzeżeniem art. 170” nie może być interpretowany jako wyłączający uzyskanie przez część funkcjonariuszy (tych którzy nie otrzymali propozycji służby albo jej nie przyjęli) statusu funkcjonariusza Krajowej Administracji Skarbowej ( (...) Skarbowej). Ustawa o KAS weszła w życie 1 marca 2017 r. i z tą datą powstała Służba C. – Skarbowa, a wobec uchylenia ustawy o Służbie Celnej (art. 150 pkt 3 ustawy wprowadzającej) przestała istnieć Służba Celna. W okresie od wejścia w życie wskazanej ustawy do wygaśnięcia stosunków służbowych byli funkcjonariusze nieistniejącej już Służby Celnej musieli posiadać jakiś status (należeć do jakiejś służby) i status ten wynika z art. 165 ust. 3 ustawy wprowadzającej. Potwierdza to świadectwo służby powoda, w którym wskazane zostało, że w okresie 1 marca 2017 r. – 31 maja 2017 r. był on funkcjonariuszem (...) Skarbowej. Zwrot „z zastrzeżeniem art. 170” musi być wykładany więc w ten sposób, że umożliwia on zakończenie służby na zasadach innych niż w ustawie o KAS (zasadach wynikających z ustawy wprowadzającej).

Skoro powód uzyskał w związku z reformą czasowo status funkcjonariusza (...)Skarbowej, to podstawę do otrzymania odprawy może stanowić art. 250 ust. 4 ustawy o KAS. Zgodnie z tym przepisem funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby w związku ze zniesieniem lub reorganizacją jednostki organizacyjnej KAS, przysługuje odprawa na zasadach i w wysokości określonych w ust. 1-3 tj. odprawa w wysokości trzymiesięcznego uposażenia zwiększona o 20% miesięcznego uposażenia za każdy pełny rok pełnienia służby ponad 5 lat nieprzerwanej służby (do której wlicza się zakończone okresy służby lub zatrudnienia oraz inne okresy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze), nie więcej niż do wysokości sześciomiesięcznego uposażenia. Jest ona liczona jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy na zasadach określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 173 Kodeksu pracy.

Skoro zgodnie z art. 170 ust. 3 ustawy wprowadzającej wygaśnięcie stosunku służbowego funkcjonariusza wskutek nieotrzymania lub nieprzyjęcia propozycji zatrudnienia traktowane jest jak zwolnienie ze służby, to w przypadku tego funkcjonariusza art. 250 ust. 4 ustawy o KAS może znaleźć zastosowanie. Zdaniem sądu nie może stanowić tu przeszkody fakt, iż zakończenie stosunku służbowego nastąpiło na podstawie regulacji zawartych w przepisach wprowadzających, gdy doszło do niego już w okresie obowiązywania ustawy o KAS.

Wprawdzie w art. 167 ust. 3 ustawy wprowadzającej wskazano, że w sprawach wynikających ze stosunku pracy i stosunku służbowego stosuje się przepisy dotychczasowe, jednak ustawa ta uregulowała samodzielnie kwestię zakończenia służby przewidując prawo do świadczeń w przypadku wygaśnięcia stosunków pracy/służby. Pozwala to na uznanie, że do tych świadczeń znajdują zastosowanie już nowe regulacje.

W art. 250 ust. 4 ustawy o KAS warunkiem odprawy jest zniesienie lub reorganizacja jednostki organizacyjnej KAS. Choć w pierwszych miesiącach funkcjonowania Krajowej Administracji Skarbowej nie doszło do przekształceń w jednostkach KAS w postaci ich znoszenia, dzielenia, łączenia itp., to jednak można mówić o reorganizacji tych jednostek. Masowe zmiany kadrowe, bo do takich w istocie doszło, o czym świadczy ilość sporów sądowych, odpowiadają bowiem pojęciu reorganizacji, o czym jeszcze dalej. Stąd art. 250 ust. 4 ustawy o KAS może, zdaniem sądu orzekającego, stanowić podstawę wypłaty odpraw dla funkcjonariuszy, którzy wskutek reformy z 2017r. utracili ten status.

Jak już wskazywano, ustawa wprowadzająca zawierała regulację przewidującą świadczenia dla funkcjonariuszy, którzy nie przyjęli propozycji zatrudnienia pracowniczego albo nie otrzymali propozycji dalszej pracy/służby. Podobnej regulacji nie było jednak ani w ustawie wprowadzającej ani w ustawie o KAS w stosunku do funkcjonariuszy, którzy propozycję zatrudnienia przyjęli. Żaden przepis nie pozwalał traktować przewidzianego przez ustawodawcę przekształcenia stosunku służbowego w stosunek pracy jako zwolnienia ze służby. Czas przeszły nie jest tu przypadkowy. Z dniem 1 stycznia 2018 r. doszło bowiem do zmiany przepisów, o czym w dalszej części rozważań.

Pomimo iż w dacie utraty przez powoda statusu funkcjonariusza ani w ustawie o KAS ani ustawie wprowadzającej nie było regulacji, z których literalnie wynikałaby możliwość traktowania dokonanego na podstawie art. 171 ust. 1 drugiej z ustaw przekształcenia stosunku służbowego w stosunek pracy jak zwolnienia ze służby, uznać należy, iż tak właśnie winno być ono traktowane. Przekształcenie, o jakim mowa, oznaczało bowiem, że stosunek służbowy przestał istnieć.

Jak już było nadmienione, stosunki służbowe funkcjonariuszy, którzy nie dostali propozycji zatrudnienia albo jej nie przyjęli, wygasły najpóźniej z dniem 31 sierpnia 2017r., co traktowane było jako zwolnienie ze służby. Choć sytuacja faktyczna tych funkcjonariuszy była inna niż tych, którzy propozycję zatrudnienia przyjęli (pierwsi nie wykonywali już obowiązków w Krajowej Administracji Skarbowej, a drudzy nadal je wykonywali), to losy stosunków służbowych były w przypadku obu grup tożsame. Stosunki te przestały istnieć - jedni i drudzy utracili status funkcjonariuszy. Obie grupy powinny być zatem traktowane tak samo w zakresie praw związanych z ustaniem tych stosunków.

W tym miejscu zwrócić należy uwagę na sygnalizowaną już zmianę ustawy o KAS dokonaną z dniem 1 stycznia 2018 r. ustawą z dnia 11 maja 2017 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2017.1321), a polegająca na dodaniu w art. 174 ustępu 10, stanowiącego, że przekształcenie stosunku służbowego w stosunek pracy traktuje się jak zwolnienie ze służby w rozumieniu ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej, (...)Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, a funkcjonariusz, którego stosunek służbowy uległ przekształceniu w stosunek pracy, otrzymuje niezwłocznie świadectwo służby.

Wskazana regulacja nie odnosi się wprost do sytuacji powoda. Art. 174 ustawy o KAS, do którego ją dodano, dotyczy bowiem zaistniałego w innych okolicznościach niż wynikające z przepisów ustawy wprowadzającej przekształcenia stosunków służbowych w stosunki pracy. Przepis przewiduje możliwość przeniesienia funkcjonariusza na jego wniosek albo wskutek zaaprobowanej przez niego propozycji do pracy w urzędzie lub jednostce administracyjnej KAS i w efekcie przekształcenia dotychczasowego stosunku. Jest to inna sytuacja zarówno dlatego, że wynikająca z odrębnej regulacji, jak i z tego względu, że odmowa przyjęcia propozycji równa się dalszemu trwaniu stosunku służbowego (nie skutkuje jego wygaśnięciem). Niemniej jednak wprowadzenie przepisu przemawia za przyjęciem, iż także w przypadku osób, których stosunki służbowe uległy przekształceniu na podstawie art. 171 ust. 1 ustawy wprowadzającej przekształcenie to traktowane być winno jako zwolnienie ze służby. Regulacja dotyczy funkcjonariuszy tej samej co powód formacji, a różnica dotyczy jedynie okoliczności, w jakich następuje przekształcenie stosunku służbowego w stosunek pracy.

Stanowisko, iż przekształcenie stosunku służbowego w stosunek pracy na podstawie art. 171 ust. 1 ustawy wprowadzającej odpowiada zwolnieniu ze służby, znajduje poparcie w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2020r. wydanej w sprawie o sygn. III PZP 7/19, której treść jest dostępna na stronie internetowej Sądu Najwyższego. Tutejszy sąd (który jeszcze przed podjęciem tej uchwały prezentował, czemu dał wyraz w innej sprawie, stanowisko jak wyżej) w pełni podziela argumentację Sądu Najwyższego, w szczególności to, że w 2017r. funkcjonariusze nie mieli wpływu na byt stosunku służbowego nie mogąc zapobiec ustaniu tego stosunku (z wyjątkiem oczywiście sytuacji, gdy dostali propozycję pozostawania w służbie). Od ich decyzji, o ile dostali propozycję zatrudnienia, zależało jedynie nawiązanie stosunku pracy. Jednak niezależnie od tego, czy propozycję przyjęli czy nie, tracili status funkcjonariuszy.

Sąd Najwyższy wskazał nadto, że prawodawca nie może zadekretować mocą ustawy zmiany stosunku służbowego w stosunek pracy, bo sprzeciwia się temu zasada swobody nawiązania stosunku pracy oparta na wolnej woli zatrudnianego (art. 11 k.p.), zaś administracja celno-skarbowa nie może dowolnie przekształcić stosunku służbowego funkcjonariusza, skoro zmiana stosunku służby jest materią ściśle określoną w pragmatyce służbowej. Sąd Najwyższy podkreślił konieczność odróżnienia stosunku pracy będącego stosunkiem prawa prywatnego (cywilnego) i administracyjnoprawnego stosunku służby funkcjonariusza służby celno-skarbowej wskazując, że kierowana do funkcjonariusza propozycja zatrudnienia pracowniczego jest działaniem w sferze prawa cywilnego (pracy). Uznanie, że zawierając umowę o pracę strony stosunku służbowego jednocześnie przyjmują, iż ulega zakończeniu dotychczasowy administracyjnoprawny stosunek służbowy funkcjonariusza służby celno-skarbowej nie oznacza, iż dochodzi do przekształcenia stosunku, a jedynie, że jeden stosunek ulega zakończeniu, a strony zawierają nowy (stosunek pracy). Trzeba tak przyjąć dlatego, że wskazana zmiana ma u podstaw ukształtowaną ustawą alternatywę przyjęcia propozycji zatrudnienia na podstawie umowy o pracę a wygaśnięcia stosunku służbowego (inaczej niż w art. 174 ustawy o KAS). Pomimo ciągłości wykonywania czynności w ramach Krajowej Administracji Skarbowej nie ma ciągłości stosunku, na podstawie których są one wykonywane. Następuje zmiana drugiej strony stosunku (Skarb Państwa nie jest pracodawcą) oraz zasadniczo zmienia się zakres podporządkowania, treść praw i obowiązków wykonującego czynności w relacji do poprzedniego podporządkowania w służbie oraz do praw i obowiązków funkcjonariusza.

Nawiązanie stosunku pracy skutkuje jednocześnie ustaniem stosunku służby i winno być traktowane jako zwolnienie z niej, gdyż w istocie koniec bytu wskazanego stosunku nie jest zależny od woli funkcjonariusza. Jest jednostronną decyzją drugiej strony o tym, czy i jaki stosunek zostanie dotychczasowemu funkcjonariuszowi zaproponowany.

W tych warunkach były funkcjonariusz (nawet jeśli podjął zatrudnienie pracownicze) jest uprawniony do odprawy na podstawie art. 250 ust. 4 ustawy o KAS.

Prawo do takiej odprawy, choć, co już wskazywano, na innej podstawie prawnej t.j. na podstawie art. 163 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej potwierdził też Sąd Najwyższy w powołanych wcześniej wyrokach i uchwale z 6 lutego 2024r. Podkreślał w tych orzeczeniach, iż odprawa w służbach mundurowych ma charakter gratyfikacji za wieloletnią służbę (inaczej niż wskazuje to pozwany odwołując się do kompensacji utraty zatrudnienia) i odstępował od wykładni gramatycznej omówionych wcześniej przepisów ustawy wprowadzającej na rzecz wykładni systemowej i celowościowej powołując się na art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej. Tę argumentację (uwzględniając różnicę co do możliwej podstawy prawnej) tutejszy sąd też w pełni podziela.

W ocenie sądu, co było sygnalizowane, w przypadku ucywilnionych funkcjonariuszy zaistniała przesłanka do odprawy w postaci reorganizacji jednostki organizacyjnej KAS. Wynikiem reformy administracji celno – skarbowej była bowiem głęboka zmiana kadrowa polegająca przede wszystkim na modyfikacji stosunków prawnych osób będących już (od 1 marca 2017r.) w strukturach KAS, a dodatkowo na zwolnieniach z pracy i służby. Ustawa o KAS nie definiuje reorganizacji. Wskazanego pojęcia nie sposób zawęzić do zmian polegających na znoszeniu określonych jednostek czy powoływaniu nowych i przekształceń struktur tych jednostek. (...) weryfikacji stosunków prawnych osób zatrudnionych w KAS (dotyczącej wszystkich funkcjonariuszy i pracowników) czyli kształtowania całości zatrudnienia na nowo – poprzez składanie albo podejmowanie decyzji o nieskładaniu propozycji zatrudnienia i to w określonej (często innej niż wcześniej formie) nie sposób traktować inaczej niż reorganizacji – zmian mających w założeniu powodować poprawę funkcjonowania struktur.

Do ucywilnianiach funkcjonariuszy nie znajduje zastosowania art. 174 ust. 12 ustawy o KAS, zgodnie z którym w przypadku o jakim mowa w art. 174 ust. 10, nie stosuje się art. 250 tej ustawy. Po pierwsze wskazana regulacja została wprowadzona już po ustaniu stosunków służbowych tych osób (zwolnieniu ze służby), po wtóre zaś nie odnosi się stricte do ich sytuacji. Na wyłączenie prawa do odprawy w przypadku przekształcenia stosunku służbowego na podstawie art. 174 ust. 7 ustawy o KAS pozwala to, że sam funkcjonariusz decyduje o bycie stosunku służbowego. Jeśli bowiem nie przyjmie propozycji zatrudnienia, to stosunek służbowy nadal trwa. U. w ramach reformy funkcjonariusze, co już omówiono, na byt tego stosunku wpływu nie mieli. Kończył się on niezależnie od tego, czy propozycja zatrudnienia zostałaby przyjęta czy nie.

Za odmówieniem prawa do odprawy nie może przemawiać kontynuowanie przez byłych funkcjonariuszy aktywności zawodowej w Krajowej Administracji Skarbowej, choć na innej niż wcześniej podstawie.

Prawo do odprawy określonej w art. 250 ust. 4 ustawy o KAS nie jest bowiem uzależnione od utraty źródła utrzymania (pracy na jakiejkolwiek podstawie), a od zakończenia stosunku służby (zwolnienia ze służby).

Przepis wprowadza zasadę wypłaty odpraw zwalnianym ze służby funkcjonariuszom. Wyłączenie regulacji wobec pewnych grup powinno być wyraźne (jak w art. 250 ust. 12), w innym wypadku nie sposób uznać, by do takiego wyłączenia doszło.

W ustawie wprowadzającej zawarto regulacje prowadzące w praktyce do masowych zwolnień ze służby. Nie zostały określone mierzalne kryteria wyboru osób mających nadal wykonywać czynności w ramach Krajowej Administracji Skarbowej (sformułowane w art. 165 ust. 7 były zbyt ogólne) ani zasad proponowania danego rodzaju stosunku. Ustawodawca posłużył się pojęciami wygaśnięcia i przekształcenia stosunku służbowego dla jednostronnych w istocie decyzji drugiej strony tego stosunku (wcześniej w ustawie o Służbie Celnej wygaśnięcie warunkowała nie wola tej strony, a śmierć funkcjonariusza lub niezgłoszenie się przez niego w określonych wypadkach do pełnienia służby). Doszło do zmiany sytuacji prawnej wielu funkcjonariuszy. Ustawodawca nie wyłączył w sposób wyraźny prawa do odprawy do żadnej z grup objętych zmianą. Z tego względu brak podstaw do takiego wyłączenia, co nie oznacza, że sąd nie zauważa różnicy w sytuacji tych, którzy przyjęli propozycję zatrudnienia i tych, którzy jej nie przyjęli lub nawet nie otrzymali, o czym jeszcze dalej.

Powyższy pogląd stanowi prokonstytucyjną wykładnię regulacji, na jakiej możliwość wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 kwietnia 2022r. I (...) 64/21 w przypadku pominięcia prawodawczego.

Odprawa w związku z ustaniem stosunku służby nie ma charakteru powszechnego w tym znaczeniu, że nie jest wypłacana zawsze, gdy służba ulega zakończeniu. Jednakże w przypadku różnych służb mundurowych jednostronne rozwiązanie stosunku służbowego funkcjonariusza przez podmiot, w którym pełni on służbę, z przyczyn nieleżących po stronie tego funkcjonariusza skutkuje prawem do odprawy. W przypadku pewnych grup zawodowych np. policjantów odprawa jest też wypłacana w przypadku zwolnienia funkcjonariusza w związku z okolicznościami leżącymi po jego stronie (art. 114 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990r. o Policji), w przypadku funkcjonariuszy Służby Więziennej przy przejściu do innej służby państwowej (art. 99 ust. 1 w zw. z art. 96 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010r. o Służbie Więziennej). Pamiętać trzeba, że jednostronne zakończenie stosunku służbowego przez jednostkę z przyczyn nieleżących po stronie funkcjonariusza wystąpić może w ściśle określonych w ustawie przypadkach. Gdy przypadek ten stanowią zmiany organizacyjne struktur danej służby odprawa przysługuje. Nakazuje to przyjęcie, że wyłączenie prawa do odprawy w przypadku określonej grupy funkcjonariuszy, których służba kończy się z powodu zmian w strukturach tej służby winno mieć charakter wyraźny. Brak takiego jednoznacznego, wyraźnego wyłączenia przemawia za interpretacją na korzyść funkcjonariusza. W przypadku ucywilnionych funkcjonariuszy KAS nie można przyjąć, by zmianę więzi prawnej warunkowały przyczyny leżące po stronie funkcjonariusza pomimo określenia w ustawie związanych z osobą funkcjonariusza przesłanek, od których uzależnione pozostaje złożenie propozycji służby czy zatrudnienia pracowniczego. Jak już bowiem wskazano, kryteria ustawowe są nazbyt ogólne, a przy konkretnych propozycjach zatrudnienia (tak jak u powoda) nie wskazano, co przemawiało za zaoferowaniem zatrudnienia pracowniczego w miejsce służby.

Okoliczność, że sytuacja funkcjonariuszy ucywilnionych pozostawała inna niż tych, którzy definitywnie zaprzestali wykonywanie zadań w strukturach KAS wobec nieotrzymania propozycji albo jej nieprzyjęcia, nie może przemawiać za nieprzyznaniem tym pierwszym prawa do odprawy.

Przepisy ustaw dotyczących różnych służb mundurowych nie uzależniają prawa do odprawy z powodu zakończenia służby od tego, czy na dzień zakończenia funkcjonariusz ma inne zatrudnienie/źródło zarobkowania. Choć ucywilniony funkcjonariusz ma zapewnione zatrudnienie, to jego sytuacja prawna ulega zmianie. I jest to zmiana niekorzystna.

Funkcjonariusz ucywilniony, podobnie jak ten, którego stosunek służbowy wygasł wobec nieotrzymania albo nieprzyjęcia propozycji zatrudnienia, nie tylko nie może (choć kontynuuje aktywność zawodową w Krajowej Administracji Skarbowej) korzystać ze szczególnej ochrony stosunku służby (art. 179-181 ustawy o KAS), ale i dostępu do ścieżki awansowej (art. 197 ustawy o KAS), szczególnej ochrony prawnej (art. 210 ustawy o KAS), dodatkowego urlopu wypoczynkowego (art. 216 ust. 4 ustawy o KAS), płatnego urlopu zdrowotnego (art. 217 ustawy o KAS), wyróżnień (art. 219 ustawy o KAS), dodatków do uposażenia (art. 226 ustawy o KAS), nagród (art. 241-242 ustawy o KAS) i innych uprawnień związanych ze stosunkiem służby, a, o ile nie osiągnął jeszcze odpowiedniego stażu w służbie, z systemu zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych. W przypadku późniejszej reorganizacji czy likwidacji jednostki organizacyjnej nie otrzyma on też odprawy na podstawie art. 250 ustawy o KAS, a odprawę, o której mowa w art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2013 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (t.j. Dz.U. 2018. 1969), której maksymalna wysokość odpowiada nie sześciomiesięcznym, a trzymiesięcznym zarobkom.

Wszystko powyższe skutkowało wydawaniem przez tutejszy sąd w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę (ale i w innych składach) wyroków zasądzających odprawy na rzecz ucywilnionych w ramach reformy funkcjonariuszy.

Tak stałoby się i w tej sprawie, gdyby nie podniesienie przez pozwanego zarzutu przedawnienia.

Zarzut taki, jeśli jest uzasadniony, prowadzić bowiem musi do oddalenia powództwa i z taką sytuacja mamy do czynienia w tej sprawie.

Zgodnie z art. 252 ust.1 ustawy o KAS roszczenia z tytułu prawa do uposażenia i innych świadczeń oraz należności pieniężnych ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Bieg przedawnienie przerywa jednak każda czynność przed kierownikiem jednostki organizacyjnej, podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia (art. 252 ust. 3 pkt 1 ustawy o KAS). Przerwanie biegu przedawnienia przez wskazaną czynność oznacza, że trzyletni okres przedawnienia rozpoczyna bieg na nowo.

Stosunek służbowy powoda ustał z końcem maja 2017r., z dniem następnym zatem wymagalne stało się roszczenie o odprawę (od tej daty zresztą powód dochodzi odsetek). Roszczenie o zapłatę odprawy powinno ulec więc przedawnieniu z dniem 1 czerwca 2020 r.

Powód jednak przerwał bieg przedawnienia występując 21 lutego 2020r. o wypłatę odprawy. Okoliczność, iż wniosek adresowany był do Skarbu Państwa, a nie kierownika jednostki organizacyjnej nie może prowadzić do odmiennego uznania. We wniosku było wskazane, że jest on kierowany za pośrednictwem dyrektora (...) i w tej Izbie został złożony. Zresztą to właśnie dyrektor I. odpowiedział na wniosek. Skupienie się w tej sytuacji na wskazaniu Skarbu Państwa, którego dyrektor I. jest wszak reprezentantem w stosunkach służbowych, oznaczałoby nadmierny i nieuzasadniony rygoryzm.

Zdaniem sądu pismo bezpośrednio zmierzało do zaspokojenia roszczenia. W jego treści powód wyraźnie wzywa do wypłaty odprawy powołując się na zwolnienie ze służby. Nadto wskazuje na orzeczenie Sądu Najwyższego dotyczące obowiązku wydania ucywilnionym funkcjonariuszom świadectw służby, w którym Sąd Najwyższy uznał, że przewidziane w ustawie wprowadzającej przekształcenie stosunku służby w stosunek pracy odpowiada zwolnieniu ze służby. Orzeczenie to dawało ucywilnionym funkcjonariuszom podstawę do przekonania, że mogą otrzymać odprawy bez indywidualnych sporów sądowych.

Decydującego znaczenia dla oceny charakteru wezwania nie może mieć niewskazanie kwoty świadczenia. Wysokość odprawy warunkowanej zwolnieniem ze służby dla funkcjonariuszy KAS jest ściśle określona przepisami (uzależniona od uposażenia i stażu służbowego). W tożsamy ścisły sposób uregulowana była odprawa dla zwolnionych ze służby funkcjonariuszy Służby Celnej. Powód w swoich piśmie jednoznacznie wskazał, z jakiego tytułu dochodzi odprawy.

Art. 252 ust. 3 pkt 1 ustawy o KAS, podobnie jak analogiczny doń art. 165 ust. 3 ustawy o Służbie Celnej, nie określa żadnych szczególnych warunków dla czynności podjętej w celu dochodzenia roszczenia. Co więcej oba przepisy przewidują, że bieg przedawnienia przerywa również czynność podjęta w celu ustalenia roszczenia, a zatem m.in. ukierunkowana na określenie jego wysokości. Z tego względu niepodanie kwoty dochodzonej odprawy nie przekreśla możliwości uznania wniosku o odprawę za przerywający bieg przedawnienia w sytuacji, gdy z wniosku wynika, o jaką odprawę chodzi. Bez znaczenie pozostaje, że powód nie podał podstawy prawnej. Nie miał wszak takiego obowiązku, a, jak już wskazano, przepisy ustawy o Służbie Celnej i ustawy o KAS określają wysokość odprawy z tytułu zwolnienia ze służby w tożsamy sposób. Zresztą regulacje związane z reformą administracji celno-skarbowej są sformułowane w sposób nieprzejrzysty utrudniający formułowanie i dochodzenie roszczeń przez osoby, których status wskutek reformy uległ zmianie.

Między pierwszym a drugim wnioskiem powoda złożonym w Izbie o odprawę minęło więcej niż 3 lata (nieomal cztery), upłynął zatem trzyletni termin przedawnienia biegnący na nowo od 21 lutego 2020r.

Bez znaczenia pozostaje rozważanie, czy bieg przedawnienia przerywa też czynność przed sądem, jako że powód takiej czynności do zainicjowania tej sprawy (co miało już miejsce po drugim z wniosków) nie podjął.

Należało jednak rozważyć, czy nie zachodzą podstawy do nieuwzględnienia zarzutu przedawnienia.

W myśl bowiem art. 252 ust. 2 ustawy o KAS kierownik jednostki organizacyjnej może nie uwzględnić terminu przedawnienia, jeżeli opóźnienie w dochodzeniu roszczenia jest usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami.

Choć art. 252 ust. 2 ustawy o KAS adresowany jest do kierownika jednostki, to w razie procesu także sąd na podstawie tej regulacji, może nie uwzględnić terminu przedawnienia. Nie sposób przyjąć, by uprawnienia sądu były mniejsze niż kierownika jednostki, gdy ustawodawca przewiduje drogę sądową jako właściwą dla sporów ze stosunku służbowego funkcjonariuszy. Skoro to sąd w razie sporu rozstrzyga ostatecznie o prawie do świadczenia czy jego wysokości (także innych roszczeniach), to jest władny badać wszystkie przesłanki, w tym oceniać prawidłowość stanowiska kierownika jednostki co do uznania, że nie zachodzą okoliczności wskazane w art. 25 ust. 2 ustawy o KAS. A brak wypłaty odprawy po drugim wezwaniu powoda wskazuje na takie stanowisko (wynika to zresztą z odpowiedzi na pozew)

Sąd w składzie rozpoznającym te sprawę prezentował i prezentuje pogląd, że wyjątkowych okoliczności nie sposób odnosić wyłącznie do osobistej sytuacji funkcjonariusza. Za takie mogą też być uznane istotne niejasności prawne co do przysługujących funkcjonariuszowi należności. Trudno o bardziej jaskrawy przykład takich niejasności niż w przypadku uprawnień funkcjonariuszy w ramach reformy administracji celno – skarbowej. Chodzi tu nie tylko o uprawnienia funkcjonariuszy ucywilnionych, ale i tych którzy nie otrzymali propozycji zatrudnienia/służby czy ich nie przyjęli. Sposób redakcji przepisów rodził wątpliwości co do możliwości skutecznego kwestionowania nieotrzymania propozycji służby i właściwej ku temu ścieżki (przed sądem powszechnym czy administracyjnym), co do uprawnień ucywilnionych funkcjonariuszy do świadectw służby i odpraw, a później gdy doszło do zmiany przepisów i świadectwa zostały wydane, co do sądowego dochodzenia ich prostowania. Nie były to jedynie wątpliwości funkcjonariuszy. Również sądy nie zajmowały jednolitego stanowiska w żadnej z tych kwestii. Ustawodawca przeprowadził poważną reformę nie dbając jednak o właściwą legislację co doprowadziło do masowych procesów. Dobrym przykładem jakości tej legislacji jest omawiana wcześniej przez sąd redakcja art. 170 ust. 4 ustawy wprowadzającej.

Nie można jednak uznać, iż wskazany bałagan prawny, bo trudno inaczej to określić, może automatycznie skutkować nieuwzględnieniem terminu przedawnienia w każdej sprawie o odprawę. Może on bowiem stanowić usprawiedliwienie w zaniechaniu dochodzenia roszczeń (podejmowania działań w kierunku uzyskania odprawy) co najwyżej do czasu pojawienia się pierwszych orzeczeń Sądu Najwyższego korzystnych dla funkcjonariuszy. Takim pierwszym wyrokiem wprost dotyczącym odprawy był wyrok z 27 kwietnia 2022r. I (...) 64/21. Wprawdzie przedstawione zostały tam dwa możliwe sposoby wykładni przepisów, a Sąd Najwyższy wprost za żadnym z nich się nie opowiedział, to jednak wyraźna była dysproporcja w zakresie analizy tych sposobów (zdecydowanie szerzej wypowiedziano się o wykładni korzystnej dla funkcjonariuszy). Kolejne wyroki, w których już wprost wypowiedziano się za wskazanym korzystnym dla ucywilnianiach funkcjonariuszy kierunkiem wykładni pojawiały się w 2023r. Można tu powołać wyroki z 17 maja 2023r. I (...) 20/22 czy z 17 października 2023r. (...) 20/22. Orzecznictwo to było powszechnie znane wśród ucywilnionych funkcjonariuszy. Jest zresztą powoływane i w pozwie inicjującym niniejsze postępowanie.

Wstrzymywanie się z wstąpieniem na drogę sądowa, czy chociażby ponownym wezwaniem o odprawę dyrektora I. stanowi brak troski o własne interesy i nie może podlega ochronie. Nawet jeśli powód nie znał tego orzecznictwa, to wynikało to wyłącznie z jego zaniechania. W. J. wskazał, że wiedział, iż część ucywilnionych funkcjonariuszy toczy spory o odprawę, mógł zatem interesować się losem tych spraw. Wyroki Sądu Najwyższego jak i korzystne dla funkcjonariuszy sądów powszechnych pojawiały się na stronie tego pierwszego i w portalach orzeczeń, informowali też o nim funkcjonariusz na stronach internetowych i tzw. pocztą pantoflową. Śledzenie orzecznictwa nie nastręczało zatem żadnych trudności. Choć uchwała Sądu Najwyższego z 6 lutego 2024r. III PZP 2/23 ma charakter ogólny, stanowi odpowiedz na zapytanie sądu, a nie rozstrzygnięcie w konkretnym sporze, to nie jest wiążąca dla sądów w kolejnych sprawach, a tym samym nie jest, wbrew twierdzeniu powoda, ostatecznym ustaleniem podstawy prawnej odprawy.

Oczywiście może ona dawać ucywilnionym funkcjonariuszem nieomal pewność ich racji, jednak trudno przyjąć, by przeszkodą do dochodzenia wcześniej odprawy miał być brak takiej pewnościd.

Niepewność co do wyniku sporu sądowego nie może przemawiać za nieuwzględnieniem zarzutu przedawnienia.

Podstawową formą dochodzenia roszczeń, w przypadku odmowy uczynienia im zadość przez stronę zobowiązaną i zaistnienia sporu, jest poszukiwanie ochrony prawnej przed sądem w każdym jednostkowym przypadku. Tutejszy sąd rozstrzygał pozytywnie podobne sprawy o odprawę już kilka lat temu, jeszcze przed wspomnianymi orzeczeniami Sądu Najwyższego. Gdyby wszyscy funkcjonariusze wstrzymywali się z decyzją o wytoczeniu powództwa, to żadnego korzystnego dla nich rozstrzygnięcia, w tym Sądu Najwyższego w sprawie odpraw by nie było.

Podkreślenia wymaga, iż powód nie jest osobą nieporadną, nieświadomym swych praw, a człowiekiem wykształconym, mającym zawodowo kontakt z prawem. Winien zatem być świadom konsekwencji zwlekania z podjęciem działań prawnych.

Wynik procesu sądowego obarczony jest zawsze jakąś dozą niepewności. Przyjęcie, że w razie wątpliwości prawnych spór sądowym można nie ryzykując uwzględnienia zarzutu przedawnienia, wytoczyć w każdym czasie, gdy inicjujący go uzyska wystarczające przekonanie o pewności wygranej wypacza istotę procesu sądowego i instytucji przedawnienia roszczeń. Wszak właśnie rolą sądu jest rozstrzyganie sporów zaistniałych pomiędzy dwoma stronami prezentującymi odmienne zapatrywania na dany problem prawny i to do sądu w każdym poddanym pod jego rozwagę przypadku należy ocena zasadności powództwa. Zapadłe na gruncie podobnych stanów faktycznych rozstrzygnięcia, mogą wskazywać na kierunek interpretacji przepisów, jednak w żadnym wypadku nie zapewniają pewności co do losów kolejnego procesu. Tę pewność mogłaby przynieść wyłącznie właściwa zmiana legislacyjna.

Sytuacja życiowa powoda (choroba, śmierć żony) także nie mogły być uznane za uzasadniające nieuwzględnienie terminu przedawnienia. Choć sąd nie neguje kłopotów zdrowotnych powoda w ostatnich latach, to w sprawie nie zostały przedstawione żadne dowody na poparcie takiego ich nasilenia, które utrudniałoby toczenie procesu. Cała przedstawiona dokumentacja medyczna pochodzi sprzed pierwszego wniosku o odprawę. Także śmierć małżonki powoda wystąpiła przed złożeniem tego wniosku. Choć oczywiście śmierć osoby najbliższej mogła powodować brak woli toczenia sporu w pierwszym okresie (brak sił na taki spór), to nie jest wysoce prawdopodobnym, by blokowała w tym powoda przez okres kilkuletni. Jeśli tak było, to W. J. powinien przedstawić dostateczne ku temu dowody, czego nie uczynił. Nie może ujść z pola widzenia, że sprawy o odprawę są sporami prawnymi (nie obejmującymi okoliczności faktycznych), nie wymagają więc zaangażowania czasowego powodów, nie wiążą się z wieloma obciążającymi rozprawami, a sporządzenie pozwów wobec masowości takich spraw nie powinno nastręczać już od dłuższego czasu przy obszernym orzecznictwie większych problemów.

Mając na względzie powyższe sąd przyjmując, że doszło do przedawnienia oddalił powództwo w tej części, której nie objęło oświadczenie powoda o jego cofnięciu.

Przyjęcie za Sądem Najwyższym, iż podstawę prawną odprawy stanowi art. 163 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej nie zmieniałoby rozstrzygnięcia. Kwestia przedawnienia roszczeń, w tym przerwanie biegu przedawnienia i możliwość nieuwględnienia upływu jego terminu uregulowane były bowiem pod rządami tej ustawy analogicznie (art. 165 ust. 1- 3 ustawy o Służbie Celnej), podobnie wysokość świadczenia (art. 163 ust. 1-3 tej ustawy) i odsetki (art. 165 ust. 4 tej ustawy).

Częściowe cofnięcie powództwa uzasadniało umorzenie postępowania w tym zakresie na podstawie art. 355 k.p.c. Cofnięcie to bowiem nie było sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego ani nie prowadziło do obejścia prawa.

O kosztach procesu orzeczono w oparciu o przepis art. 102 k.p.c. Zdaniem sądu w sprawie zachodzi wskazany w tym przepisie szczególnie uzasadniony wypadek uzasadniający nieobciążanie przegrywającego kosztami procesu. Gdyby ustawodawca sformułował przepisy w sposób jasny i jednoznaczny, to niniejszego sporu prawdopodobnie by nie było. Występując z powództwem W. J. miał podstawy do przekonania o słuszności swych racji w związku z kolejnymi korzystnymi orzeczeniami Sądu Najwyższego. Oddalenie powództwa w ostatecznym kształcie warunkowało wyłącznie uznanie, że doszło do przedawnienia. Zarzut w tym zakresie podlegał ocenie sądu, a wskazywany wyżej bałagan prawny mógł przemawiać tu na korzyść powoda (i przemawiałby gdyby opóźnienie we wniesieniu pozwu było mniejsze). Choć stanowisko strony pozwanej było obszerne, to jest szablonowe z uwagi na wielość podobnych spraw. Przez obszerność pisemnego stanowiska nie sposób więc oceniać czasochłonności pracy zawodowego pełnomocnika w tym procesie.

ZARZĄDZENIE

1. (...)

2. (...)

3. (...)