Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie

UZASADNIENIE

Decyzją z 8 listopada 2023 r. (znak sprawy (...)) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił J. N. (1) prawa do:

- zasiłku chorobowego za okres od 1 listopada 2013 r. do 8 kwietnia 2014 r. oraz od 8 kwietnia 2015 r. do 20 listopada 2015 r.,

- zasiłku macierzyńskiego za okres od 9 kwietnia 2014 r. do 7 kwietnia 2015 r. i od 21 listopada 2015 r. do 18 listopada 2016 r.

oraz zobowiązał ją do zwrotu nienależnych świadczeń za wymienione okresy w łącznej kwocie 419 541,92 zł (kwota główna 250 836,88 zł oraz odsetki w wysokości 168 705,04 zł). Uzasadniając zajęte stanowisko organ rentowy wskazał, że ubezpieczona nie ma prawa do świadczeń objętych decyzją i powołał się przy tym na prawomocną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. nr (...) z 14 lutego 2020 r., w której organ stwierdził, że J. N. (1) jako osoba prowadząca działalność gospodarczą nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnym, rentowym, wypadkowemu oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w okresie od 1 października 2013 r. do 2 grudnia 2015 r.

J. N. (1) wniosła odwołanie od tej decyzji, zaskarżając ją w całości i wnosząc o jej zmianę przez Sąd poprzez ustalenie, że ubezpieczona nie jest zobowiązana do zwrotu świadczeń z ubezpieczenia chorobowego: zasiłku chorobowego za okres od 1 listopada 2013 r. do 8 kwietnia 2014 r., od 8 kwietnia 2015 r. do 20 listopada 2015 r. oraz zasiłku macierzyńskiego za okres od 9 kwietnia 2014 r. do 7 kwietnia 2015 r. i od 21 listopada 2015 r. do 18 listopada 2016 r. wraz z odsetkami w łącznej kwocie 419.541,92 zł. Odwołująca się wniosła również o zasądzenie od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na jej rzecz kosztów procesu. W uzasadnieniu podniosła między innymi, że ZUS w sposób nieuprawniony nie zastosował względem niej art. 84 ust. 7a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, z którego wynika, że organ w stosunku do osoby, która nienależnie pobrała świadczenie, nie może wydać decyzji o zwrocie później niż w terminie 5 lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano nienależne świadczenie. Jeśli ostatnim świadczeniem, którego ZUS dochodzi zwrotu, jest zasiłek macierzyński wypłacony za okres od 21 listopada 2015 r. do 18 listopada 2016 r., to w myśl art. 84 ust. 7a, ZUS mógł wydać decyzję o zwrocie najpóźniej w dniu 18 listopada 2021 roku. Wydanie zaś decyzji zobowiązującej skarżącą do zwrotu świadczeń nastąpiło w dniu 8 listopada 2023 r.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania wywodząc jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji (k. 23-24v.). Dodał, że decyzja w przedmiocie wyłączenia J. N. (1) z ubezpieczeń społecznych jest prawomocna, zaś Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej ubezpieczonej w tej sprawie do rozpoznania.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

J. N. (1) zarejestrowała prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej pod firmą: (...) J. N. (2). Jako osoba prowadząca samodzielną działalność gospodarczą 1 października 2013 r. dokonała zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowego oraz dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z najwyższą podstawą składki, tj. 9 031,28 zł.

W 2013 roku odwołująca się wykazała z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej dochód w wysokości 570 zł, za rok 2014 – 0 zł, a w 2015 r. – 195,12 zł. Po 30 dniach pozostawania w ubezpieczeniu z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej skarżąca rozpoczęła wieloletnie korzystanie ze świadczeń finansowanych z ubezpieczeń społecznych, poczynając od zasiłku chorobowego od 1 listopada 2013 r., dwóch zasiłków macierzyńskich na przełomie roku 2014-2015 oraz 2015-2016, a następnie zasiłków chorobowych i opiekuńczych do kwietnia 2019 r. Łączna kwota pobranych świadczeń wyniosła 281 386,42 zł. W dniu 3 grudnia 2015 r. skarżąca rozszerzyła profil prowadzonej działalności gospodarczej o usługi budowlano-wykończeniowe i inne należące do szeroko pojętej branży budowlanej, a także zmieniła oznaczenie przedsiębiorcy na: (...) Firma Handlowo Usługowa (...). Odwołująca się od 2016 roku zajmowała się dostawą, sprzedażą i montażem stolarki otworowej, a za wykonane usługi wystawiała faktury.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. przeprowadził postępowanie wyjaśniające w zakresie poprawności zgłoszenia J. N. (1) do ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. O tym postępowaniu skarżąca dowiedziała się w 2019 lub w 2020 roku. Wcześniej żadna kontrola nie miała u niej miejsca. W wyniku tego postępowania organ wydał decyzję z 14 lutego 2020 r., nr (...), w której stwierdził, że J. N. (1) jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w okresie od 1 października 2013 r. do dnia 2 grudnia 2015 r. uznając, że ubezpieczona nie prowadziła działalności gospodarczej w zakresie mobilnego gabinetu masażu, zaś analiza sprawy wykazała, że faktyczna aktywność zawodowa odwołującej się rozpoczęła się dopiero 3 grudnia 2015 r., czyli z chwilą zarejestrowania działalności związanej ze stolarką budowalną.

Na skutek odwołania J. N. (1) Sąd Okręgowy wyrokiem z 28 października 2021 r. (sygnatura akt (...)) oddalił odwołanie. Następnie Sąd Apelacyjny w (...) wyrokiem z 27 maja 2022 r. oddalił apelację ubezpieczonej (sygnatura akt(...)). Tym samym decyzja organu o wyłączeniu z ubezpieczeń społecznych uprawomocniła się. Postanowieniem z 4 kwietnia 2023 r. (sygnatura akt(...)) Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej.

Niesporne, a nadto: przesłuchanie skarżącej – k. 65-66, wykaz pobieranych przez ubezpieczoną zasiłków – k. 48-48v., decyzja nr (...) z dnia 14 lutego 2020 r. – k. 14-22, dokumentacja działalności odwołującej się w charakterze masażystki – k. 18-42 w aktach sprawy o sygnaturze (...) w SO w S. (w załączniku), lista wypłat zidentyfikowanych odwołującej się – k. 66-68 w aktach sprawy o sygn. (...) w SO w S. , odpisy wyroków sądów obu instancji i postanowienia Sądu Najwyższego (...) akt sprawy sygn. (...) w SO w S..

J. N. (1) w związku z ciążą zaczęła pobierać świadczenia z ubezpieczenia chorobowego: zasiłek chorobowego za okres od 1 listopada 2013 r. do 8 kwietnia 2014 r., następnie po urodzeniu dziecka zasiłek macierzyński od 9 kwietnia 2014 r. do 7 kwietnia 2015 r., po czym w kolejnej ciąży zasiłek chorobowy od 8 kwietnia 2015 r. do 20 listopada 2015 r. i zasiłek macierzyński po urodzeniu drugiego dziecka od 21 listopada 2015 r. do 18 listopada 2016 r.

Zaskarżona decyzja została wydana przez ZUS dnia 8 listopada 2023 r. Od ostatniego dnia pobierania zasiłków chorobowego i macierzyńskiego do dnia wydania decyzji przez organ upłynęło prawie 7 lat.

Niesporne.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie okazało się zasadne.

Zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2023 r. poz. 1230) obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi. Dobrowolny charakter podlegania przez ww. osoby ubezpieczeniu chorobowemu i obowiązkowy – ubezpieczeniu wypadkowemu, wprowadzają przepisy art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 1 ustawy.

Kwestia podlegania ubezpieczeniom społecznym J. N. (1) została prawomocnie przesądzona i stosownie do art. 365 § 1 k.p.c. wiąże sąd w tym postępowaniu. Konsekwencją jest zakaz ponownego roztrząsania tej kwestii, w tym również w ramach postępowania dowodowego. Z kolei rezultatem prawomocnego wyłączenia z ubezpieczeń społecznych jest brak prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego – w tym wypadku zasiłku chorobowego i macierzyńskiego za okres sprzężony z wyłączonym okresem podlegania (a dokładnie braku podlegania) ubezpieczeniom społecznym.

Brak prawa do zasiłku chorobowego i zasiłku macierzyńskiego sam w sobie nie prowadzi jednak automatycznie do obowiązku zwrotu otrzymanych przez ubezpieczoną świadczeń. Taki też był zakres zarzutów ubezpieczonej. Co prawda w odwołaniu wskazała, że zaskarża decyzję organu rentowego z 8 listopada (...). w całości, lecz swoje żądanie oznaczyła już w sposób zakresowy: wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji, poprzez ustalenie, że nie ma obowiązku zwrotu świadczeń za wymienione tam okresy. Nie wnosiła o przyznanie prawa do zasiłku chorobowego i macierzyńskiego.

Przesłanki zwrotu otrzymanych świadczeń reguluje przepis art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z jego ustępem 1 osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania (art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy) oraz świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia (art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej). Art. 84 ust. 2 ustawy systemowej nie stosuje się, jeżeli przepisy szczególne określające zasady przyznawania i wypłacania świadczeń stanowią inaczej (art. 84 ust. 5 tej ustawy). O nienależnie pobranych świadczeniach można więc mówić w dwóch sytuacjach: gdy zostały one wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania lub gdy zostały one przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Dalsza regulacja art. 84 ustawy systemowej zawiera regulacje dotyczące kwestii czasowych – prekluzji i przedawnienia. W art. 84 ust. 7 ustawy przewidziano, że należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej te należności.

Natomiast zasadniczym dla niniejszej sprawy jest treść art. 84 ust. 7a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w myśl którego w przypadku osoby, która nienależnie pobrała świadczenie, decyzji, o której mowa w ust. 7, nie wydaje się później niż w terminie 5 lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano nienależne świadczenie.

Jak ustalił Sąd, ostatnim dniem okresu, za który J. N. (1) pobierała nienależne świadczenia był 18 listopada 2016 roku. Ostatnim zatem dniem, w którym organ mógł wydać decyzję ustalającą należności odwołującej się był 18 listopada 2021 roku. Tymczasem zaskarżona decyzja (...) Oddziału w S. wydana została 8 listopada 2023 r., zatem prawie dwa lata po upływie wskazanego w cytowanej ustawie terminu.

Interpretacja art. 84 ust. 7a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych była przedmiotem orzecznictwa polskich sądów. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 maja 2018 roku (sygn. I UK 138/17) orzekł, że w przypadku osoby, która nienależnie pobrała świadczenie - decyzji o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń, o której mowa w ust. 7, nie wydaje się później niż w terminie 5 lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano nienależne świadczenie (art. 84 ust. 7a tej ustawy). Oznacza to, że organ rentowy może żądać zwrotu nienależnie pobranych, w tym przestępczo wyłudzonych świadczeń z ubezpieczenia społecznego tylko za okres 3 lat liczonych do ostatniej wypłaty (pobrania) nienależnego świadczenia (art. 138 ust. 3 ustawy emerytalnej w związku z art. 84 ust. 3 ustawy systemowej), natomiast decyzja o zwrocie może być wydana najpóźniej przed upływem 5 lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano je nienależnie (art. 84 ust. 7a ustawy systemowej).

Jak stwierdził w powyższym wyroku Sąd Najwyższy, wydanie decyzji o zwrocie po upływie tego 5-letniego okresu byłoby prawnie niedopuszczalne (zakazane, a potocznie rzecz ujmując "przedawnione"). Ponadto, Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 25 kwietnia 2019 roku (sygn. III AUa 1199/18) wskazał na to, że wyżej powołany przepis art. 84 ust 7a ww. ustawy wyznacza 5-letni termin do wydania decyzji w przedmiocie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń i początek jego biegu utożsamia nie z datą wypłaty świadczenia lecz z końcem okresu, za który pobrano nienależne świadczenie.

W ocenie Sądu nie ma żadnych przesłanek, aby użyty w treści art. 84 ust. 7a ustawy zwrot „w przypadku osoby, która nienależnie pobrała świadczenie” ograniczać jedynie do takich ubezpieczonych, którzy jednocześnie nie są płatnikami składek. Gdyby tak miało być ustawodawca dałby temu jakikolwiek wyraz. Zakresem podmiotowym tego przepisu objęte są wszystkie osoby pobierające świadczenia, niezależnie od ich jednoczesnego statusu płatnika.

Przywołany przez organ rentowy art. 84 ust. 6 ustawy systemowej stanowi, że jeżeli wypłacenie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami, o których mowa w ust. 1, obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot, za cały okres, za który nienależne świadczenia zostały wypłacone. Norma wynikająca z tego przepisu dotyczy okresu za który jest orzekany zwrot świadczeń, natomiast nie obejmuje swoją hipotezą terminu prekluzyjnego do którego ma zostać wydana decyzja, ani terminu przedawnienia. Nie można stąd wyprowadzić wniosku – jak chciałby organ rentowy – że wobec ubezpieczonego będącego jednocześnie płatnikiem składek nie ma zastosowania termin 5 lat na wydanie decyzji.

Taki sposób rozumowania byłby nieuprawnioną wykładnią rozszerzającą. Normy prawa publicznego, nakładające obciążenia w trybie ekstraordynaryjnym, nie mogą być wykładane w sposób rozszerzający, a wszelkie wątpliwości należy wyjaśniać na korzyść zobowiązanego (tak postanowienie Sądu Najwyższego - Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 grudnia 2020 r., I UK 464/19).

Instytucja przedawnienia, rozumiana jako czasowe ograniczenie możliwości żądania przez organ zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego, została umieszczona w art. 84 ust. 7a pod wpływem wyroku Trybunału Konstytucyjnego P 131/15 i jako taka miała ograniczyć możliwość wydania decyzji o zwrocie świadczeń przez organ rentowy w sposób nielimitowany czasowo. Ani z treści art. 84 ust. 7a, ani z uzasadnienia wyroku TK nie wynika, aby przedawnienie miałoby się stosować jedynie do takich ubezpieczonych, którzy jednocześnie nie są płatnikami składek.

Całokształt tych okoliczności wskazuje więc na brak prawnej możliwości dochodzenia przez organ świadczeń pobranych nienależnie przez odwołującą się, wobec czego Sąd orzekł jak w punkcie wyroku.

Pomimo, że ubezpieczona kwestionowała zaskarżoną decyzję organu w całości, to jednak wprost wniosła tylko o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez ustalenie, że nie jest ona zobowiązana do zwrotu będących przedmiotem niniejszej sprawy świadczeń (k. 5). Zmiana tiret drugiego zaskarżonej decyzji organu przez wyrok tutejszego Sądu uwzględniła w pełni żądanie odwołującej się, ponieważ zgodnie z orzeczeniem ubezpieczona nie ma prawnego obowiązku zwrotu żadnego ze wskazanych w zaskarżonej decyzji organu świadczeń. Wobec tego, że ubezpieczona reprezentowana była przez zawodowego pełnomocnika, na podstawie art. 98 § 1 w zw. z § 3 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych orzeczono jak w punkcie II wyroku.

ZARZĄDZENIE

1. (...),

2. (...)

3. (...)

26.11.2024 r.