Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie

UZASADNIENIE

Decyzją z 3 lutego 2017 r. znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił J. G. prawa do zasiłku chorobowego za okres od 8 lipca 2013 r. do 28 listopada 2013 r. oraz zasiłku macierzyńskiego za okres od 29 listopada 2013 r. do 27 listopada 2014 r. oraz zobowiązał do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego oraz zasiłku macierzyńskiego za wskazane okresy wraz z odsetkami w łącznej kwocie 80.226,75 zł (należność główna – 63.838,76 zł, odsetki – 16.387,99 zł).

W uzasadnieniu decyzji organ powołał się na treść art. 6 ust. 1, 29 i art. 66 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. – Dz. U. z 2017 r., poz. 1368) oraz art. 84 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. – Dz. U. z 2017 r., poz. 1778) oraz wskazał, że zawarcie umowy o pracę między odwołującą się J. G., a płatnikiem składek Ł. S. nie miało na celu świadczenia pracy, a jedynie umożliwienie skorzystania ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych, stąd też obecnie organ rentowy domaga się zwrotu świadczeń niesłusznie wypłaconych (decyzja – k. 17 – 18 akt rentowych).

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła J. G., domagając się jej zmiany poprzez stwierdzenie, że ma prawo do zasiłku chorobowego za okres od 8 lipca do 28 listopada 2013 r. oraz zasiłku macierzyńskiego za okres od 29 listopada 2013 r. do 27 listopada 2014 r. oraz że nie jest zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Uzasadniając swoje stanowisko wskazała, że organ rentowy nie wykazał, aby w sprawie wystąpiły okoliczności o których mowa w art. 66 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w racie choroby i macierzyństwa oraz art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Odwołująca nie zgadza się z tym, że zawarta przez nią umowa o pracę z Ł. S. miała charakter pozorny i z tej przyczyny była nieważna. Zarzuciła także organowi bezpodstawne naliczenie odsetek ustawowych od dnia wypłaty świadczeń, zamiast od dnia uprawomocnienia się decyzji o zwrocie świadczenia (odwołanie – k. 2 – 7).

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania wywodząc jak w uzasadnieniu skarżonej decyzji (odpowiedź na odwołanie – k. 33 – 36).

Sprawa została zadekretowana pod sygn. akt IX U 497/17.

Odwołanie od wskazanej decyzji wywiódł także zainteresowany (płatnik składek) Ł. S., domagając się jej zmiany, poprzez uchylenie w całości, jako bezzasadnej. Nadto domagał się zasądzenia od organu rentowego na swoją rzez kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu odwołania wskazał, że organ rentowy nie udowodnił, że oświadczenie woli złożone dobrowolnie przez niego i J. G., kreujące stosunek pracy ma podstawie umowy o pracę, miało charakter pozorny. Dodał, że pozorności umowy zaprzecza także idea zabezpieczenia społecznego związanego z ciążą i macierzyństwem (odwołanie – k. 41 – 45).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie wywodząc jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji (odpowiedź na odwołanie – k. 48 – 51).

Sprawa została zadekretowana pod sygn. akt IX U 498/17.

Postanowieniem z 31 października 2017 r. tut. Sąd połączył sprawy do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia oraz postanowił dalej prowadzić sprawę pod sygn. akt IX U 497/17. (postanowienie – k. 57)

Pismem procesowym z 9 sierpnia 2018 r. J. G. podtrzymała odwołanie od decyzji z 3 lutego 2017 r. co do orzeczonego w niej obowiązku zapłaty odsetek od zasiłków chorobowego i macierzyńskiego za okresy wskazane w zaskarżonej decyzji co do odsetek liczonych od kwot podlegających zwrotowi, za okres do dnia upływu miesięcznego terminu od dnia doręczenia jej tej decyzji (wyliczonych w tej decyzji na kwotę 16.387,99 zł na dzień 3 lutego 2017 r.), a tym samym również co do wyliczonej w decyzji kwoty do zwrotu – ponad kwotę 63.838,76 zł, natomiast cofnęła odwołanie w pozostałej części. Złożyła także wniosek o nieobciążanie jej obowiązkiem zwrotu na rzecz organu rentowego kosztów procesu (kosztów zastępstwa procesowego) (pismo z 9 sierpnia 2018 r. – k. 104).

Na rozprawie w dniu 23 listopada 2018 r. zainteresowany zajął takie samo stanowisko, jak wyrażone w piśmie procesowym ubezpieczonej z 9 sierpnia 2018 r.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Płatnik składek Ł. S. zgłosił J. G. od 1 kwietnia 2013 r. do ubezpieczeń społecznych: emerytalnego, rentowych, wypadkowego i chorobowego oraz ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu zatrudnienia jej na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, w wymiarze ¾ etatu, z miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości 5.100 zł.

Niesporne

J. G. pozostawała niezdolna do pracy w okresie od 8 lipca 2013 r. do 28 listopada 2013 r. i z tego tytułu pobierała zasiłek chorobowy. Następnie z uwagi na urodzenie dziecka w okresie od 29 listopada 2013 r. do 27 listopada 2014 r. pobierała zasiłek macierzyński.

Niesporne, nadto dowód: zaświadczenia ZUS ZLA – k. 4 – 10 akt rentowych

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłacił J. G. zasiłek chorobowy oraz zasiłek macierzyński w łącznej kwocie 63.838,76 zł – w związku z zatrudnieniem u płatnika składek Ł. S..

Niesporne , nadto dowód: karta zasiłkowa – k. 19 – 20 akt rentowych, zaświadczenie o wypłaconych zasiłkach – k. 11

W dniu 30 września 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wydał decyzję, w której stwierdził, że J. G. jako pracownik u płatnika składek Ł. S. nie podlega ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu od 1 kwietnia 2013 r.

Dowód: decyzja nr (...) – k. 12 – 15 akt rentowych

Decyzją z 3 lutego 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił J. G. prawa do zasiłku chorobowego za okres od 8 lipca 2013 r. 28 listopada 2013 r. oraz zasiłku macierzyńskiego za okres od 29 listopada 2013 r. do 27 listopada 2014 r. oraz zobowiązał ją do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych w łącznej kwocie 80.226,75 zł.

Odpis decyzji przesłany pocztą J. G. odebrała 17 lutego 2017 r.

Niesporne, nadto dowód: decyzja z 3 lutego 2017 r. – k. 17 – 18 akt rentowy, potwierdzenie odbioru – k. 16 akt rentowych

Sąd Okręgowy w Szczecinie, VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w sprawie prowadzonej pod sygn. akt VI U 2086/16, dnia 5 czerwca 2017 r. wydał wyrok, w którym oddalił odwołanie od decyzji z 30 września 2016 r. W uzasadnieniu wyroku wskazano, że ani odwołująca się, ani płatnik nie wykazali, że na podstawie zawartej 29 marca 2013 r. umowy o prace faktycznie doszło do nawiązania stosunku pracy. Dodano, że zgromadzony materiał dowodowy wskazuje, że faktycznie J. G. mogła wykonywać jakieś czynności na rzecz płatnika składek, jednakże nie wykazano, że te czynności były wykonywane w ramach podstawy jaką stanowi art. 22 § 1 k.p.

Apelacja od przedmiotowego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 15 maja 2018 r.

Niesporne , nadto dowód: odpis wyroku Sądu Apelacyjnego wraz z uzasadnieniem – k. 82 – 95v

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Odwołania okazały się zasadne częściowo, tj. w zakresie dotyczącym zwrotu odsetek wskazanych w treści zaskarżonej decyzji.

W przedmiotowej sprawie przedmiotem sporu ostatecznie pozostał jedynie obowiązek zapłaty odsetek od wypłaconych zasiłków chorobowego oraz macierzyńskiego, z uwagi na cofnięcie odwołania w pozostałej części. Ubezpieczona podnosiła, że organ rentowy mógł naliczać odsetki dopiero za okres do dnia upływu miesięcznego terminu od doręczenia jej zaskarżonej decyzji.

Zgodnie z treścią art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. – Dz. U. z 2017 r., poz. 1778, zwanej dalej ustawą systemową) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1. świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania (art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy) oraz

2. świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia (art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy).

Przepisu art. 84 ust. 2 ustawy systemowej nie stosuje się, jeżeli przepisy szczególne określające zasady przyznawania i wypłacania świadczeń stanowią inaczej (art. 84 ust. 5 tej ustawy). Zgodnie zaś z treścią art. 88 ust. 6 ustawy systemowej, jeżeli pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami, o których mowa w ust. 1, obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot.

Kwestię zwrotu świadczeń z ubezpieczenia chorobowego normuje dodatkowo art. 66 ust. 2 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. – Dz. U. z 2017 r., poz. 1368, zwanej dalej ustawą zasiłkową). W myśl wymienionego przepisu, jeżeli świadczenie zostało pobrane nienależnie z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności, o których mowa w art. 15-17 i art. 59 ust. 6 i 7 ustawy (wykonywania pracy zarobkowej, spowodowania niezdolności do pracy przez samego ubezpieczonego w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego prawomocnym wyrokiem sądu albo nadużycia alkoholu, niestawienia się u lekarza orzecznika ZUS lub ustalenia przez tego lekarza wcześniejszej daty ustania niezdolności badanego do pracy) wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych świadczeń z ubezpieczeń społecznych lub ściągnięte w drodze egzekucji administracyjnej.

Przepis art. 66 ustawy zasiłkowej reguluje jedynie sposób dochodzenia wskazanych w nim świadczeń, zaś zawarte w nim sformułowanie „świadczenie pobrane nienależnie”, nakazuje odnieść się do definicji określonej w art. 84 ust. 2 ustawy systemowej. O nienależnie pobranych świadczeniach można więc mówić w dwóch sytuacjach: gdy zostały one wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania lub gdy zostały one przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia. Analogiczne stanowisko zostało zawarte w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2012 r. (I UK 194/11), gdzie wskazano, że art. 66 ust. 2 ustawy z 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa nie stanowi przepisu szczególnego w stosunku do art. 84 ust. 2 u.s.u.s. - w tym znaczeniu, że wyłącza stosowanie tego ostatniego przepisu do nienależnie pobranych zasiłków chorobowych. Przepis art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej określa w szczególny sposób zasady potrącenia oraz egzekucji, nie wyłącza natomiast stosowania definicji nienależnie pobranych świadczeń, wynikającej z art. 84 ust. 2 u.s.u.s., do nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego, w tym zasiłków chorobowych i macierzyńskich.

Wobec prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z 5 czerwca 2017 r. nie ulega wątpliwości, że J. G., począwszy od dnia, od którego została zgłoszona do ubezpieczeń z tytułu wykonywania umowy o pracę zawartej z płatnikiem składek Ł. S., tj. od 1 kwietnia 2013 r., nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu. Tym samym nie nabyła prawa do zasiłku chorobowego oraz zasiłku macierzyńskiego za okresy wskazane w zaskarżonej decyzji, a wypłacone jej zasiłki były nienależne w rozumieniu art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej. Z tej przyczyny uznano cofnięcie odwołania za dopuszczalne.

W ocenie Sądu decyzja organu wymagała zmiany w zakresie rozstrzygnięcia o odsetkach, naliczonych od dnia nabycia prawa do zasiłku chorobowego do dnia wydania decyzji. Zgodnie z treścią art. 84 ust. 1 ustawy systemowej osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Art. 84 ust. 1 ustawy systemowej odsyła w zakresie wysokości i zasad naliczania odsetek do przepisów prawa cywilnego, a zatem do regulacji zawartych w kodeksie cywilnym. Zasady prawa cywilnego, o jakich mowa w art. 84 ust. 1 ustawy systemowej, to zasady wskazane w art. 481 § 1 i 2 k.c. W myśl wymienionych przepisów w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania decyzji jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, przy czym jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Określenie terminu powstania opóźnienia osoby zobligowanej do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych musi być przy tym oceniane na gruncie przepisów ubezpieczeniowych. Ustalenie, że wypłacone świadczenie z ubezpieczeń społecznych jest nienależne, zostaje dokonane dopiero w drodze decyzji administracyjnej wydanej przez organ rentowy. Dopiero od dnia następującego po dniu otrzymania decyzji w tym zakresie jej adresat, jeśli zostaje zobowiązany do zwrotu świadczenia, pozostaje w opóźnieniu skutkującym możliwością żądania odsetek. Z datą otrzymania decyzji uzyskuje bowiem wiedzę o tym, że świadczenie jest nienależne (wezwanie do jego zwrotu). Taki pogląd Sądu znajduje poparcie w uzasadnieniach wyroków Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2010r. I UK 201/09 LEX nr 585713 i z dnia 16 grudnia 2008 r. I UK 154/08, OSNP 2010/11- 12/ 148.

Natomiast art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej nie reguluje odrębnie kwestii odsetek, wskazując jedynie na ich potrącenie ze świadczeń albo egzekwowanie w trybie egzekucji administracyjnej. A zatem także w przypadku zwrotu świadczeń z ubezpieczenia chorobowego należy odnieść się do regulacji zawartej w art. 84 ust. 1 ustawy systemowej. Przemawia za tym to, że art. 84 ust. 5 ustawy systemowej wyłącza stosowanie art. 84 ust. 2 i 3, ale nie ust. 1 tego przepisu.

Bezspornym w sprawie pozostawało, że decyzja organu rentowego z 3 lutego 2017 r. została doręczona J. G. 17 lutego 2017 r., co potwierdziła własnoręcznym podpisem. Stąd też odsetki winny być zapłacone od dnia następnego, tj. od dnia 18 lutego 2017 r.

Nie ma natomiast żadnych przesłanek ku temu, by odsetki naliczać za okres po upływie 1 miesiąca od dnia doręczenia odpisu decyzji. To nie prawomocność decyzji świadczy o wezwaniu dłużnika do zapłaty, ale jej doręczenie. Gdyby decyzja miała się uprawomocnić, nie doszłoby do niniejszego postępowania przed sądem.

Wysokość wypłaconych świadczeń ustalono w oparciu o dokumentację zasiłkową organu, której rzetelność nie budziła wątpliwości Sądu i nie była przez odwołującą kwestionowana.

Stan faktyczny ustalony został w oparciu o zgromadzone dokumenty znajdujące się w aktach sprawy oraz aktach organu rentowego. Zdaniem Sądu nie zachodziły w sprawie żadne okoliczności podważające wiarygodność tych dowodów.

Mając na uwadze powyższe, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił, że ubezpieczona J. G. nie ma obowiązku zapłaty odsetek ustawowych w kwocie 16.387,99 zł, to jest za okres sprzed dnia 17 lutego 2017 r.

W punkcie II wyroku Sąd oddalił odwołanie w zakresie ustawowych odsetek za okres od 18 lutego 2017 r. do 17 marca 2017 r.

W punkcie III wyroku Sąd w pozostałym zakresie umorzył postępowanie w z uwagi na cofnięcie odwołania. Zgodnie z art. 203 § 1 k.p.c. pozew (którego rolę w postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych pełni odwołanie od decyzji organu rentowego) może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do terminu rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia - aż do wydania wyroku, przy czym Sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że czynność ta jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa. Oznacza to, że do czasu rozpoczęcia rozprawy wnioskodawca ma niemal nieograniczone prawo dysponowania swoim roszczeniem. Sąd, badając z urzędu w tej konkretnej sytuacji czy cofnięcie odwołania nie jest sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego lub też nie narusza uzasadnionego interesu ubezpieczonego (art. 469 k.p.c.), doszedł do wniosku, że żadna z tych okoliczności nie zachodzi, odwołująca się jest gospodarzem postępowania, a swoim zachowaniem dała wyraz temu, że nie wyraża woli dalszego toczenia sporu w zakresie wskazanym w piśmie procesowym z 9 sierpnia 2018 r.

W punkcie IV wyroku zawarte zostało orzeczenie o kosztach procesu. Zgodnie z treścią przepisu art. 98 k.p.c., strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Przy czym, zgodnie z treścią art. 102 k.p.c. w wypadkach szczególnie uzasadnionych Sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego statuują tym samym zasadę, że wprawdzie wynik procesu z reguły decyduje o obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi, niemniej nie jest to obowiązek nieograniczony i podlega ocenie z punktu widzenia zasad słuszności.

Kodeks nie konkretyzuje pojęcia „wypadków szczególnie uzasadnionych”, pozostawiając ich kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, sądowi (por. m. in. postanowienie Sądu Najwyższego z 20 grudnia 1973 r., II CZ 210/73, Lex nr 7366). Zastosowanie przez sąd art. 102 k.p.c. powinno być oceniane w całokształcie okoliczności, które uzasadniałyby odstępstwo od podstawowych zasad decydujących o rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów procesu. Do kręgu tych okoliczności zaliczyć należy zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu, jak i faty leżące na zewnątrz procesu zwłaszcza dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 14 stycznia 1974 r., II CZ 223/73, Lex nr 7379). W przedmiotowej sprawie zarówno ubezpieczona, jak i zainteresowany cofnęli swoje odwołania po wydaniu prawomocnego orzeczenia dotyczącego podlegania ubezpieczeniu społecznemu. W taki sposób zachowali się lojalnie wobec przeciwnika procesowego, jak i wobec Sądu, oszczędzając im dalszego nakładu pracy. Podstawowy ciężar sporu stron był w istocie osadzony w sprawie o podleganie ubezpieczeniu, a w tamtejszym wyroku znalazło się stosowne orzeczenie o kosztach procesu. Sąd miał także na uwadze obecną sytuację życiową ubezpieczonej.

ZARZĄDZENIE

1.  (...),

2.  (...),

3.  (...).

10.12.2018 r.