Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie

UZASADNIENIE

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S. domagała się orzeczeniem nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla, że pozwana I. L. zapłaci solidarnie na jej rzecz 8 540,81 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 19 marca 2023 r. oraz kosztami procesu.

Powodowa spółka wskazała, że zawarła z I. L. umowę przedwstępną, na podstawie której zobowiązała się sfinansować koszt uzyskania przez pozwaną prawa jazdy kategorii D, a pozwana zobowiązała się u niej podjąć zatrudnienie po uzyskaniu tego dokumentu, niezbędnego do prowadzenia autobusów i kontynuować zatrudnienie co najmniej 33 miesiące. Niedotrzymanie zobowiązań przez pozwaną skutkować miało, co też uregulowano w umowie, zwrotem powódce z odsetkami poniesionych kosztów uzyskania uprawnień przez I. L. (w wysokości uzależnionej od przepracowanego okresu) oraz zapłatą kary umownej. Zabezpieczenie wykonania umowy przez pozwaną stanowił weksel in blanco. Powódka wywiązała się z umowy, sfinansowała koszt szkolenia pozwanej w szkole nauki jazdy, natomiast pozwana nawiązała z nią w dniu 28 marca 2022 r. stosunek pracy po uzyskaniu uprawnień do prowadzenia autobusów. Jednak wobec ciężkiego naruszenia przez pozwaną podstawowych obowiązków pracowniczych w postaci nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy powódka wypowiedziała łączącą strony umowę o pracę, która uległa rozwiązaniu z upływem okresu wypowiedzenia, tj. z dniem 31 stycznia 2023 r.

Pozwana I. L. w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa. Podniosła, że umowa przedwstępna, z której powódka wywodzi swoje roszczenie stanowi umowę o podnoszeniu kwalifikacji przez pracownika i pozostaje w ścisłym związku z łączącym strony stosunku pracy. Powódka zauważyła, że do postanowień umowy winien być stosowany przepis art. 18 kodeksu pracy, zgodnie z którym postanowienia mniej korzystne niż przepisy prawa pracy są nieważne, a zamiast nich stosuje się przepisy określone w kodeksie pracy. W konsekwencji zgodnie z przepisami kodeksu dotyczącymi umów o podnoszenie kwalifikacji pracowników pozwana byłaby zobowiązana do zwrotu poniesionych przez pracodawcę kosztów podnoszenia przez I. L. kwalifikacji jedynie w przypadku rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Taka zaś sytuacja nie miała miejsca w niniejszej sprawie, zaś pozwana skorzystała z mniej korzystnego zapisu umowy przedwstępnej przewidującego możliwość żądania zwrotu kosztów podnoszenia kwalifikacji od pozwanej w przypadku rozwiązania umowy o pracę z przyczyn leżących po stronie pracownika. Powódka stała na stanowisku, że przepisy kodeksu pracy, obowiązujące w miejsce mniej korzystnych zapisów umowy przedwstępnej, nie pozwalają na skuteczne dochodzenie zwrotu poniesionych przez pracodawcę kosztów podnoszenia kwalifikacji od pracownika w przypadku rozwiązania z nim umowy o pracę za wypowiedzeniem.

Podniosła również, że nie jest dopuszczalne posługiwanie się wekslem w stosunkach pracowniczych, albowiem modyfikowałoby to na niekorzyść pracownika zasady wynikające z kodeksu pracy.

Dalszym pismem procesowym powódka argumentowała, że zawierając umowę przedwstępną z dnia 27 września 2021 r. strony działały jako uczestnicy stosunku cywilnego a nie pracodawca i pracownik. Uzyskanie kwalifikacji zawodowych miało dopiero umożliwić pozwanej zatrudnienie w przedsiębiorstwie powódki – stron nie wiązał stosunek pracy.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

27 września 2021 r. (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S., prowadząca działalność w zakresie komunikacji miejskiej, zawarła z I. L. umowę przedwstępną określającą istotne warunki umowy przyrzeczonej – przyszłej umowy o pracę i określenie praw i obowiązków stron w okresie obowiązywania umowy przedwstępnej. We wskazanej umowie przedwstępnej powódka zobowiązała się sfinansować szkolenie pozwanej w celu uzyskania prawa jazdy kategorii D, zaś I. L. odbyć to szkolenie i przystąpić do egzaminów końcowych.

Powódka zobowiązała się, po uzyskaniu przez pozwaną stosownych uprawnień, zatrudnić ją na stanowisku kierowcy autobusu na podstawie umowy o pracę. Warunki tej umowy też zostały określone w umowie przedwstępnej. Obejmowały one rodzaj umowy – na czas określony i wskazanie, że ma ona być zawarta na okres nieprzekraczający 33 miesięcy. Zastrzeżono też, że okres ten obejmuje wyłącznie faktyczne świadczenie pracy z pominięciem okresów nieobecności innych niż warunkowane urlopem wypoczynkowym.

W § 4 umowy z 27 września 2021r. przyjęto, że gdy nie dojdzie do zawarcia umowy przyrzeczonej z przyczyn zależnych wyłącznie od I. L., ta zobowiązana będzie do zwrotu poniesionych kosztów szkolenia wraz z odsetkami liczonymi od dnia sfinansowania szkolenia, nadto zaś do zapłaty kary umownej w wysokości 20% albo 50% tych kosztów (w zależności od przyczyn nie zawarcia umowy).

W przypadku zawarcia umowy przyrzeczonej rozliczenie kosztów szkolenia miało wedle postanowień umowy przedwstępnej przebiegać następująco:

- po przepracowaniu 33 miesięcy I. L. miała być zwolniona z obowiązku zwrotu kosztów szkolenia w całości,

- w razie rozwiązania umowy o pracę przed upływem 33 miesięcy z inicjatywy lub przyczyn leżących po stronie pozwanej, miała zwrócić koszty szkolenia wraz z odsetkami za opóźnienie od dnia sfinansowania szkolenia w wysokości proporcjonalnej do okresu świadczenia pracy (liczonego w pełnych miesiącach) oraz do zapłaty dodatkowo kary umownej w wysokości 50% poniesionych kosztów szkolenia.

W umowie przedwstępnej wskazano też, że celem zabezpieczenia ewentualnych roszczeń odszkodowawczych powódki, I. L. złoży weksel in blanco z klauzulą bez protestu wraz z deklaracją wekslową. Weksel i deklaracja stanowiły załączniki do umowy.

W deklaracji wekslowej wskazano, że powodowa spółka może uzupełnić weksel na sumę zobowiązań I. L. z tytułu kosztów sfinansowania szkolenia na prawo jazdy kategorii D, zastrzeżonej kary umownej, ustawowych odsetek za zwłokę w razie zaistnienia wskazanych w umowie przedwstępnej i umowie przyrzeczonej przesłanek uzupełnienia weksla. I. L. jako wystawca złożyła podpis na wekslu in blanco.

Niesporne, a nadto: umowa przedwstępna – k. 9-10v, weksel – k. 19, deklaracja wekslowa – k. 20.

Zgodnie z umową przedwstępną (...) spółka z o.o. w S. poniosła koszt szkolenia I. L. wydatkując na ten cel 6 990 zł. I. L. uzyskała prawo jazdy kategorii D i podjęła 28 marca 2022 r. zatrudnienie w spółce. Podstawę tego zatrudnienia stanowiła zawarta między nią a powodową spółką umowa o pracę na czas określony do 30 listopada 2024 r. na stanowisku kierowcy autobusu. 28 marca 2022 r. I. L. wyraziła zgodę na potrącenie z jej wynagrodzenia za pracę nierozliczonych kosztów kursu kategorii D zgodnie z § 4 ust. 2 umowy przedwstępnej z 27 września 2021 r. w przypadku niedotrzymania terminów określonych w § 3 pkt 6-8 umowy.

Niesporne, a nadto: faktura – k. 11, potwierdzenie przelewu – k. 11v, umowa o pracę – k. 12, oświadczenie – k. 18.

16 grudnia 2022 r. (...) spółka z o.o. w S. złożyła I. L. oświadczenie o wypowiedzeniu umowy o pracę z powodu nieusprawiedliwionego niestawienia się do pracy w dniu 25 listopada 2022 r. oraz z uwagi na częste i powtarzające się nieobecności w pracy, dezorganizujące pracę kierowców. W rezultacie umowa uległa rozwiązaniu z dniem 31 stycznia 2023 r.

Niesporne, a nadto: oświadczenie – k. 13, świadectwo pracy – k. 14.

31 stycznia 2023 r. (...) spółka z o.o. w S. skierowała do I. L. wezwanie do zapłaty (notę księgową) obejmujące kwoty: 5 507,27 zł (26/33 kosztów szkolenia), 2 753,63 zł (karę umowną), 595,63 zł (odsetki za okres 16 lutego 2022 r. - 31 stycznia 2022r.) ze wskazaniem daty zapłaty 14 lutego 2023 r.

Wobec braku zapłaty ze strony (...) spółka z o.o. w S. wypełniła wystawiony przez pracowniczkę weksel in blanco na sumę 8 540,81 zł i w dniu 10 marca 2023 r. wezwała I. L. do wykupu weksla. I. L. nie uczyniła zadość wezwaniu – odmówiła zapłaty wskazując, że do rozwiązania umowy o pracę nie doszło z jej winy.

Niesporne, a nadto: wezwanie i nowa księgowa – k. 16-16v, wezwanie do wykupu weksla – k. 22, pismo powódki – k. 21.

Prawomocnym wyrokiem z dnia 14 maja 2024 r. Sąd Rejonowy S. C. w S. wydanym w postępowaniu (...) oddalił odwołanie I. L. od wypowiedzenia umowy o pracę.

Niesporne, a nadto: akta sprawy (...).

Sąd zważył, co następuje:

Dokonując ustaleń faktycznych Sąd oparł się na przedstawionych przez powódkę i wyszególnionych powyżej dokumentach, których autentyczność nie budziła wątpliwości Sądu ani zastrzeżeń stron. Ponadto Sąd wziął pod uwagę dokumenty zawarte w aktach postępowania (...) toczącego się z odwołania I. L. od wypowiedzenia umowy o pracę.

Powodowa spółka domagała się od pozwanej zapłaty na podstawie weksla. Weksel in blanco zabezpieczać miał roszczenia powódki wynikające z umowy przedwstępnej zawartej przez nią z I. L.. Umowa ta przewidywała zawarcie przez jej strony umowy o pracę po uzyskaniu przez pozwaną niezbędnych do wykonywania zatrudnienia uprawnień do prowadzenia autobusów. Koszt związany z nabyciem tych uprawnień, co też określała umowa przedwstępna, ponosił przyszły pracodawca, w zamian za co I. L. zobligowana była do przepracowania u niego określonego w umowie czasu.

Kodeks pracy nie przewiduje umów przedwstępnych, jednak możliwe jest ich zawarcie także w stosunkach pracowniczych na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, do których odsyła art. 300 k.p. Umowy takie, jako dotyczące przyszłego stosunku pracy, kształtować należy z uwzględnieniem zasad prawa pracy i regulacji kodeksowych tej gałęzi prawa. Art. 300 k.p. odsyła bowiem do kodeksu cywilnego tylko w sprawach nieunormowanych w prawie pracy i tylko wówczas, gdy nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. Nie ma znaczenia, że między stronami umowy przedwstępnej stosunek pracy jeszcze nie występuje, skoro umowa ta ściśle dotyczy tego stosunku.

Weksel jest instrumentem uregulowanym nie w kodeksie cywilnym, a w odrębnej ustawie z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe (t.j. Dz.U.2022.282). Weksel in blanco pełni funkcję gwarancyjną, ma zmaksymalizować spłatę zobowiązania. Kodeks pracy nie przewiduje możliwości korzystania z weksli w stosunkach pracy, nie odsyła też do prawa wekslowego. Nie ma zatem podstaw do zabezpieczenia roszczeń ze stosunku pracy poprzez weksle. Przeciwko takiej możliwości, w przypadku zabezpieczenia roszczeń pracodawcy względem pracownika, przemawiają też zasady prawa pracy. Kodeks pracy w zasadzie bowiem wyczerpująco reguluje odpowiedzialność finansową pracownika, czy to w przypadku wyrządzenia szkody pracodawcy, czy rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia pomimo niezaistnienia ku temu ustawowych przesłanek, czy nawet niewywiązania się z umów dodatkowych ściśle związanych ze stosunkiem pracy, a to umowy o zakazie konkurencji czy umowy dotyczącej podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Nie można tej odpowiedzialności rozszerzać poprzez dochodzenie roszczeń na podstawie innych przepisów, a mniej korzystne dla pracownika ukształtowanie jej zakresu w postanowieniach umów o pracę czy aktach prawa zakładowego będzie nieważne (art. 9 § 2 k.p., 18 § 1 i 2 k.p.).

Przyjęcie możliwości zabezpieczania roszczeń pracodawcy wobec pracownika poprzez weksel prowadziłoby do osłabienia kodeksowej ochrony pracownika. Zasady prawa pracy stoją w sprzeczności z możliwością powstawania abstrakcyjnych zobowiązań pracowniczych. Pracodawcy nie mogą też przysługiwać dwa odrębne tytuły odszkodowawcze jeden kodeksowy (także z umów, które reguluje kodeks pracy), a drugi na podstawie weksla odrywającego się od stosunku podstawowego w celu lepszego zabezpieczenia roszczeń zatrudniającego.

Na niedopuszczalność weksla gwarancyjnego w stosunkach pracy wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 26 stycznia 2011 r. sygn. akt PK 159/10 Lex nr 786374 uznając taki weksel za nieważny. Wprawdzie teza tego orzeczenia odnosi się do odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną w mieniu pracodawcy (z uwagi na przedmiot sporu), jednak rozważania mają bardziej uniwersalny charakter i przemawiają przeciwko możliwości stosowania weksli dla zabezpieczenia roszczeń pracodawców wobec pracowników. Zresztą analogiczny pogląd o niedopuszczalności weksli wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 marca 1998 r., I PKN 560/97, OSNAPiUS 1999/6/160 dotyczącym zabezpieczenia wekslem odszkodowania za rozwiązanie przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia. Kwestia weksla w prawie pracy była też przedmiotem odpowiedzi Ministra Rodziny i Polityki Społecznej na interpelację poselską nr (...) z 1 października 2021r. Powołując się także na stanowisko Ministra Sprawiedliwości, wskazany minister zaprezentował pogląd, iż posługiwanie się wekslem w celu zabezpieczenia roszczeń pracodawcy wobec pracownika jest działaniem niezgodnym z prawem.

Powódka nie może zatem domagać się zaspokojenia na podstawie weksla, a jej roszczenie należy oceniać na podstawie postanowień umownych i przepisów prawa pracy.

Umowa przedwstępna łącząca powódkę z I. L. obejmowała nie tylko zobowiązanie do zawarcia umowy o pracę po spełnieniu określonych warunków, ale i zobowiązanie spółki do sfinansowania kosztów nabycia kwalifikacji zawodowych przez pozwaną. W istocie zatem w umowie przedwstępnej znalazły się dodatkowo uzgodnienia odpowiadające uregulowanej w Kodeksie pracy umowie o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych. Wprawdzie w tym wypadku chodziło o nabycie niezbędnych kwalifikacji przez przyszłego pracownika, a na finansowanie godził się przyszły pracodawca, jednak cel postanowień umownych był tożsamy jak w przypadku podnoszenia kwalifikacji przez osobę pozostającą w zatrudnieniu.

Zawarta przez strony w dniu 27 września 2021 r. umowa w pewnym stopniu determinowała warunki zatrudnienia I. L.. Mimo że umowę o pracę strony zawarły 28 marca 2022 r. postanowienia umowy przedwstępnej kreowały w znacznej mierze treść łączącego strony stosunku pracy stając się jednymi z jej istotnych postanowień, w szczególności w zakresie czasu trwania umowy oraz możliwości jej rozwiązania przez strony czy wreszcie skutków jej rozwiązania. Tym samym konsekwencje zawartej umowy odnosiły skutki w czasie trwania stosunku pracy współkształtując ten stosunek. Począwszy od 28 marca 2022 r. dotyczyły już stron jako uczestników stosunku pracy i winne być poddawane ocenie zgodności z zasadami o przepisami prawa pracy. Ze względu na przedmiot regulacji (podnoszenie kwalifikacji) powinny być zgodne z przepisami kodeksu pracy regulującymi tę materię.

Zgodnie z art. 103 ¹ § 1 k.p. przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozumie się zdobywanie lub uzupełnienia wiedzy i umiejętności przez pracownika z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą. Pracodawca w przypadku takiej zgody, nie tylko zobligowany jest udzielić pracownikowi urlopu szkoleniowego czy zwalniać go z pracy na czas zajęć z zachowaniem przez pracownika prawa do wynagrodzenia ( (...) § 2 k.p.), ale może mu przyznać dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć koszty kształcenia, dojazdów, zakwaterowania czy podręczników (art. 103 ³ k.p.). W tym wypadku, jeśli pracodawca chce zobowiązać pracownika do pozostawania w dalszym zatrudnieniu, strony stosunku pracy zawierają umowę określającą ich wzajemne prawa i obowiązki, która to umowa nie może zawierać postanowień mniej korzystnych niż określone dla niej w przepisach kodeksu pracy (art. 103 ⁴ k.p.). Jeśli podnoszący kwalifikacje zawodowe pracownik bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie kształcenia albo je przerwie lub w przewidzianym w umowie okresie pozostawania w zatrudnieniu nie dłuższym niż 3 lata rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem (z wyjątkiem, gdy u podstaw wypowiedzenia leży mobbing wobec jego osoby) albo bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 k.p. lub 94 ³ k.p. pomimo niewystąpienia przyczyn wskazanych w tych regulacjach zobowiązany jest do zwrotu poniesionych przez pracodawcę kosztów podnoszenia kwalifikacji w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich ponoszenia. Taki sam obowiązek spoczywa na pracowniku, gdy w przewidzianym w umowie o podnoszeniu kwalifikacji okresie zatrudnienia, to pracodawca rozwiąże z nim stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy. Kwestie te normuje art. 103 ⁵ k.p.

Zawarte w umowie przedwstępnej powódki i pozwanej postanowienia dotyczące sfinansowania uzyskania uprawnień do prowadzenia autobusów odpowiadają wskazanym regulacjom, w tym co do okresu zatrudnienia po nabyciu uprawnień i zobowiązania do zwrotu kosztów kursu i egzaminu w wysokości proporcjonalnej do przepracowanego okresu. Umowa zawiera jednak odmienne uregulowanie przesłanek zwrotu przez pracownika kosztów szkolenia a także regulacje dotyczące kary umownej w przypadku nie tylko nienawiązania umowy przyrzeczonej, ale i jej rozwiązania przed upływem okresu, na jaki została zawarta.

Zgodnie z treścią art. 103 ⁵ § 1 pkt 2 k.p. pracownik podnoszący kwalifikacje, z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie o podnoszeniu kwalifikacji nie dłuższym niż 3 lata jest obowiązany do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na ten cel z tytułu dodatkowych świadczeń, w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia. Tym samym według kodeksu pracy jedynie zwolnienie dyscyplinarne może skutkować zwrotem koszów podnoszenia kwalifikacji zawodowych prze pracownika. Tymczasem na gruncie niniejszej sprawy na skutek zawartej przez strony umowy z 27 września 2021 r. pracodawca rozszerzył w sposób niekorzystny dla I. L. zakres sytuacji, w których ustanie umowy o pracę będzie skutkowało koniecznością zwrotu przez nią kosztów zdobycia uprawnień wynikających z prawa jazdy kategorii D. Pozostaje to w sprzeczności zarówno z regulacjami dotyczącymi umów o podnoszenie kwalifikacji oraz ogólną regułą wyrażoną w art. 18 k.p. W rezultacie regulacje umowy z 27 września 2021 r. (§ 4 ust. 2 pkt b) w zakresie w jakim rozszerzają możliwość żądania zwrotu kosztów szkolenia w przypadku rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę za wypowiedzeniem są nieważne jako sprzeczne z kodeksem pracy, jako że miałyby odnosić skutek do stron stosunku pracy a nie jedynie podmiotów prawa cywilnego.

Również zastrzeżenie kary umownej za rozwiązanie stosunku pracy przed upływem uzgodnionego przez strony okresu zatrudnienia pozostaje w sprzeczności z zasadami prawa pracy. Kodeks pracy przewiduje zapłatę odszkodowania przez pracownika odszkodowania w związku z ustaniem stosunku pracy jedynie w przypadku nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 § 1 ¹ k.p. zaś dopuszczalność stosowania kar umownych przyjmuje się, choć w ograniczonym zakresie, w umowach o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia.

Pracodawca nie mógł też skutecznie zastrzec dla siebie odszkodowania za niepozostawanie w zatrudnieniu przez uzgodniony okres w związku z pokryciem kosztów uzyskania kwalifikacji zawodowych, jako że byłoby to sprzeczne z regułami dotyczącymi umowy o finansowanie kosztów podnoszenia kwalifikacji określonymi w kodeksie pracy, czego ów kodeks wprost zakazuje.

Powyższe powodowało oddalenie żądań powódki w stosunku do I. L., o czym orzeczono w punkcie pierwszym wyroku.

W punkcie drugim Sąd na podstawie art. 98 k.p.c. zasądził od powódki jako przegrywającej proces na rzecz pozwanej zwrot kosztów obrony udzielnej powódce z urzędu, które nie zostały opłacone w całości ani w części. Na koszty te składało się wynagrodzenie pełnomocnika w stawce minimalnej ustalonej w oparciu o § 2 pkt 4 w zw. z § 9 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1804 ze zm.).

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)

(...)